BYUNG-CHUL HAN : ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΗ ΠΛΕΟΝ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Why revolution is no longer possible

''Όσο ωραίο κι αν μπορεί να είναι το μοιράζομαι, κανείς δεν παρέχει οτιδήποτε  δωρεάν. Ο καπιταλισμός αγγίζει την εκπλήρωση όταν πωλεί τον κομμουνισμό ως εμπόρευμα. Ο κομμουνισμός ως εμπόρευμα σημαίνει το τέλος της επανάστασης''.

Μετάφραση Κώστας Τσιαντής (από την αγγλική του Erik Butler)

Σημείωμα του μεταφραστή: Θεώρησα χρήσιμο να μεταφράσω αυτό το άρθρο όχι για την πληρότητα ή την έκταση της αλήθειας του, αλλά   για ένα σύνολο από λόγους: 1. Επειδή θίγει πολλά σημεία της κοινωνικής παθολογίας και της αδράνειας των κοινωνικών δυνάμεων που έχει προκαλέσει ο μανιακός καπιταλισμός, με τις οδυνηρές συνέπειες που βιώνουμε στην Ελλάδα και άλλες χώρες. 2. Επειδή δημιουργεί ερωτήματα που παραπέμπουν στην βαθύτερη πνευματική  κρίση που έχει πλήξει τον σύγχρονο άνθρωπο και τον Ελληνισμό-κρίση που εντείνεται και παραμένει ακοινώτητη, 3. Επειδή δημιουργεί ερωτήματα που παραπέμπουν στην ουσία της κοινωνικής φιλοσοφίας και της πολιτικής-ουσία την οποία αρνείται να προβάλει η μιντιοκρατία και αποφεύγουν να επωμισθούν η κομματοκρατία και η πνευματική μας ηγεσία.  4 .Επειδή προσφέρει την ευκαιρία για διάλογο με κάθε ελεύθερο πνεύμα και συλλογικό υποκείμενο, και 5. Τέλος, Επειδή έχοντας διανύσει το κατρακύλισμα  στου κακού τη σκάλα και  πιάσει  πάτο, καιρός είναι να διερευνήσουμε σοβαρά την ουσία της καταστροφής μας, να ανακαλύψουμε τις κρυμμένες μας δυνατότητές και να δούμε πιο βαθιά ώστε να βάλουμε τα θεμέλια για την ανοικοδόμηση της χώρας και  του πολιτισμού μας.

Το νεοφιλελεύθερο σύστημα κυριαρχίας.

Πριν από ένα χρόνο, είχα απαντήσει στην Berliner Schaubühne σε παρουσίαση του Antonio Negri, όπου δύο κριτικές του καπιταλισμού συγκρούστηκαν. Ο Νέγρης είχε ενθουσιαστεί για την παγκόσμια αντίσταση στην "Αυτοκρατορία", στο νεοφιλελεύθερο σύστημα κυριαρχίας. Ο ίδιος παρουσίασε τον εαυτό του ως έναν επαναστάτη κομμουνιστή και αναφέρθηκε σε μένα ως έναν ακαδημαϊκό σκεπτικιστή.

Με ζήλο, επικαλέστηκε το «πλήθος» - τη δικτυωμένη μάζα της διαμαρτυρίας και της επανάστασης που σαφώς εμπιστεύτηκε να φέρει την αυτοκρατορία σε πτώση. Η άποψη του κομμουνιστή επαναστάτη μου φάνηκε υπερβολικά αφελής και μακριά  από την πραγματικότητα. Ως εκ τούτου, προσπάθησα να πω, γιατί η επανάσταση δεν είναι πλέον δυνατή σήμερα.

Γιατί (όμως) το νεοφιλελεύθερο σύστημα κυριαρχίας είναι τόσο σταθερό; Γιατί υπάρχει τόσο μικρή αντίσταση σ’ αυτό; Γιατί η αντίσταση που συμβαίνει  τόσο γρήγορα κατέληξε στο μηδέν; Γιατί, παρά το διαρκώς διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών, η  επανάσταση δεν είναι πλέον δυνατή;

Για να εξηγήσουμε αυτή την κατάσταση, χρειαζόμαστε μια ακριβή κατανόηση του πώς λειτουργούν σήμερα εξουσία (power) και κυριαρχία (domination).

Όποιος θέλει να εγκαταστήσει ένα νέο σύστημα διακυβέρνησης πρέπει να εξαλείψει την αντίσταση. Το ίδιο ισχύει για την νεοφιλελεύθερη τάξη. Η εφαρμογή ενός νέου συστήματος κυριαρχίας απαιτεί ένα βαθμό ισχύος που το επιβάλλει. Συχνά, αυτό συνεπάγεται τη χρήση βίας. 

Ωστόσο, η εξουσία η οποία επιβάλλει ένα σύστημα που δεν είναι ταυτόσημη με εκείνη που σταθεροποιεί το σύστημα εσωτερικά. Όπως είναι γνωστό, η Μάργκαρετ Θάτσερ, ο σημαιοφόρος του νεοφιλελευθερισμού, αντιμετώπισε τα συνδικάτα ως «εσωτερικούς εχθρούς» και τα καταπολέμησε βίαια. Για τους λόγους αυτούς, χρησιμοποιώντας βία στο να εγκαθιδρύσεις τη νεοφιλελεύθερη ατζέντα δεν ισοδυναμεί με την εξουσία διατήρησης του συστήματος.

Η εξουσία συντήρησης του συστήματος δεν είναι κατασταλτική, αλλά σαγηνευτική.

Στην δεσποτική και βιομηχανική κοινωνία, η εξουσία συντήρησης του συστήματος ήταν καταπιεστική. Οι βιομηχανικοί εργάτες τύγχαναν βάναυσης εκμετάλλευσης από τους ιδιοκτήτες του εργοστασίου. Τέτοια βίαιη εκμετάλλευση της εργασίας των άλλων συνεπάγεται πράξεις διαμαρτυρίας και αντίστασης. Εκεί, ήταν δυνατόν για μια επανάσταση να ανατρέψει τις πάγιες σχέσεις παραγωγής. Σε αυτό το σύστημα της καταστολής, καταπιεστές και καταπιεζόμενοι ήσαν αμφότεροι ορατοί. Υπήρχε ένας  συγκεκριμένος αντίπαλος - ένα ορατός εχθρός- και κάποιος θα μπορούσε να κάνει  αντίσταση

Το υποταγμένο υποκείμενο  δεν έχει  καν επίγνωση της υποταγής του

Κάθε δεσποτική εξουσία που ξοδεύει προσπάθεια να εξαναγκάσει τον άνθρωπο σε ένα ζουρλομανδύα από εντολές και απαγορεύσεις αποδεικνύεται αναποτελεσματική. Είναι πολύ πιο αποτελεσματικό να εξασφαλίσει όπως οι άνθρωποι υπαγάγουν τους εαυτούς τους στην κυριαρχία από μόνοι τους. Η αποτελεσματικότητα που ορίζει το σύστημα σήμερα πηγάζει από το γεγονός ότι, αντί να λειτουργεί μέσω απαγορεύσεων και στερήσεων, στοχεύει στην ευχαρίστηση και στην [πιθανολογούμενη μελλούμενη] εκπλήρωση. Αντί να στοχεύει στη συμμόρφωση των ανθρώπων, επιχειρεί να τους κάνει εξαρτημένους. Αυτή η λογική της νεοφιλελεύθερης αποτελεσματικότητας ισχύει και για την επιτήρηση (surveillance ). Στη δεκαετία του 1980, για να αναφέρω ένα παράδειγμα, υπήρχαν έντονες διαμαρτυρίες ενάντια στην γερμανική εθνική απογραφή. Ακόμα και τα παιδιά το σχολείο βγήκαν στους δρόμους.

Από τη σημερινή σκοπιά, οι πληροφορίες που ζητούνταν σ’ αυτή- επάγγελμα, μορφωτικά  επίπεδα, και  απόσταση από το χώρο εργασίας - φαίνονται σχεδόν γελοίες. Εκείνη την εποχή, οι άνθρωποι πίστευαν ότι αντιμετώπιζαν το κράτος ως παράδειγμα κυριαρχίας που ερχόταν να αποσπάσει στοιχεία από τους πολίτες παρά τη θέλησή τους. Αυτή η εποχή ανήκει στοι μακρινό παρελθόν. Σήμερα, οι άνθρωποι εκθέτουν τους εαυτούς τους με τη βούλησή τους. Ακριβώς αυτή η έννοια της ελευθερίας είναι που κάνει αδύνατη τη διαμαρτυρία. Σε αντίθεση προς τις ημέρες της απογραφής, δύσκολα διαμαρτύρεται ο καθένας κατά της επιτήρησης. Ελεύθερη αυτο-αποκάλυψη και αυτο-έκθεση ακολουθούν την ίδια λογική της αποδοτικότητας ως ελεύθερης αυτο-εκμετάλλευσης. Τι υπάρχει εκεί, ενάντια στο οποίο να διαμαρτυρηθεί κανείς; Ο Εαυτός; Ο διανοητής καλλιτέχνης Jenny Holzer διατύπωσε το παράδοξο της σημερινής κατάστασης: "Προστατέψτε με απ’ ό, τι θέλω".

Είναι σημαντικό να γίνει διάκριση μεταξύ της εξουσίας η οποία επιβάλει κάτι και της εξουσίας που το διατηρεί. Σήμερα, η δύναμη που διατηρεί το σύστημα υποθέτει ένα "έξυπνο" και φιλικό πρόσχημα. Με τον τρόπο αυτό, κάνει τον εαυτό της αόρατο και ακαταμάχητο. Το υποταγμένο υποκείμενο ούτε καν γνωρίζει ότι έχει υποταγεί. Το υποκείμενο νομίζει ότι είναι ελεύθερο. Αυτός ο τρόπος κυριαρχίας εξουδετερώνει (αδρανοποιεί) την αντίσταση αρκετά αποτελεσματικά. Κυριαρχία που καταστέλλει την ελευθερία και της επιτίθεται δεν είναι σταθερή. Το νεοφιλελεύθερο καθεστώς αποδεικνύεται σταθερό από την ίδια την ανοσία του ενάντια σε κάθε αντίσταση, επειδή κάνει χρήση της ελευθερίας, αντί της καταστολής της. Ο περιορισμός της ελευθερίας προκαλεί γρήγορα αντίσταση. Η εκμετάλλευση της ελευθερίας όμως, όχι.

Μετά την ασιατική οικονομική κρίση, η Νότια Κορέα φαινόταν παραλυμένη και σοκαρισμένη. Το ΔΝΤ παρενέβη και παράτεινε την πίστωση. Σε αντάλλαγμα, η κυβέρνηση αναγκάστηκε να εφαρμόσει τη νεοφιλελεύθερη ατζέντα της διά της βίας. Αυτό ήταν κατασταλτική, επιβαλλόμενη εξουσία - είδος που συχνά αποδεικνύεται βίαιο και διαφέρει από την ισχύ η οποία διατηρεί το σύστημα, η οποία καταφέρνει να περάσει στο κοινό ως ελευθερία.

Σύμφωνα με την Naomi Klein, η κατάσταση των κοινωνικών κραδασμών μετά από καταστροφές, όπως η οικονομική κρίση στη Νότια Κορέα - ή η τρέχουσα κρίση στην Ελλάδα - προσφέρει την ευκαιρία για τον επαναπρογραμματισμό  ριζικά της κοινωνίας με τη βία. Σήμερα, δεν υπάρχει σχεδόν καμία αντίσταση στη Νότια Κορέα. Ακριβώς το αντίθετο: μια τεράστια συναίνεση επικρατεί καθώς επίσης κατάθλιψη (depression) και  επαγγελματική εξουθένωση (burnout). Η Νότια Κορέα έχει σήμερα το υψηλότερο ποσοστό αυτοκτονιών στον κόσμο. Οι άνθρωποι ασκούν βία στον εαυτό τους, αντί να προσπαθούν να αλλάξουν την κοινωνία. Η επιθετικότητα που κατευθύνεται προς τα έξω, η οποία θα είχε ως αποτέλεσμα την επανάσταση, έχει μετατραπεί σε επιθετικότητα που κατευθύνεται προς τα μέσα, σε βάρος του εαυτού τους.

Σήμερα, δεν υπάρχει κανένα συνεργατικό, δικτυωμένο πλήθος που θα μπορούσε να εξελιχτεί  σε μια παγκόσμια μάζα  διαμαρτυρίας και επανάστασης. Αντ’ αυτού, η επικρατούσα κατάσταση της παραγωγής βασίζεται στις μοναχικές και απομονωμένες αυτο-επιχειρήσεις, οι οποίες, επίσης, αποξενώνονται από τον εαυτό τους. Εταιρείες που χρησιμοποιούνται για να ανταγωνίζονται μεταξύ τους. Μέσα σε κάθε επιχείρηση, ωστόσο, η αλληλεγγύη θα μπορούσε να συμβεί. Σήμερα (όμως), ο καθένας ανταγωνίζεται εναντίον όλων των άλλων - και μέσα στην ίδια επιχείρηση, επίσης. Ακόμα κι αν αυτός ο ανταγωνισμός αυξάνει την παραγωγικότητα με οριακά άλματα, καταστρέφει την αλληλεγγύη και το κοινοτικό πνεύμα. Καμία  επαναστατική μάζα δεν μπορεί  να προέλθει από εξαντλημένα,  καταθλιπτικά και  απομονωμένα άτομα (No revolutionary mass can arise from exhausted, depressive, and isolated individuals).

Ο νεοφιλελευθερισμός δεν μπορεί να εξηγηθεί με μαρξιστικούς όρους. Η περίφημη «αποξένωση» της εργασίας ακόμη δεν παρατηρείται. Σήμερα, βουτάμε ανυπόμονα στην εργασία - μέχρι να εξουθενωθούμε. Το πρώτο στάδιο του συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης, τελικά, είναι ευφορία (euphoria). Εξουθένωση και  επανάσταση αποκλείονται αμοιβαία. Επομένως, είναι λάθος να πιστεύουμε ότι το πλήθος θα αποτινάξει την παρασιτική Αυτοκρατορία για να εγκαινιάσει μια κομμουνιστική κοινωνία.

Η οικονομία του μοιράζομαι (The sharing economy) οδηγεί στην πλήρη εμπορευματοποίηση της ζωής

Πώς έχουν τα πράγματα με τον κομμουνισμό σήμερα; "Sharing" και "κοινότητα" εγκαλούνται διαρκώς. Η (κοινοτική)  οικονομία του μοιράζομαι υποτίθεται ότι θα αντικαταστήσει την οικονομία της ιδιοκτησίας και της κατοχής. Sharing σημαίνει Φροντίδα λέει το αξίωμα του «Circlers" [φαύλου κύκλου] στο πρόσφατο μυθιστόρημά του Dave Eggers: να μοιράζεσαι σημαίνει να θεραπεύεις, με άλλα λόγια. Το πεζοδρόμιο που οδηγεί στο εταιρικό γραφείο Κύκλος κατακλύζεται από συνθήματα όπως ‘’Πρώτα η Κοινότητα’’ και ‘’Άνθρωποι Εργάζονται Εδώ’’. Το πιο ειλικρινές σύνθημα θα ήταν: ‘’Η Φροντίδα σκοτώνει’’.

Ψηφιακά κέντρα που μοιράζονται διαδρομές (ridesharing) και τα οποία μετατρέπουν όλους εμάς σε οδηγούς ταξί, διαφημίζουν επίσης επικαλούμενα την κοινότητα (community). Αλλά είναι λάθος να ισχυριστούμε – όπως κάνει ο Jeremy Rifkin στο νεότερο βιβλίο του ‘’Η κοινωνία του μηδενικού οριακού κόστους’’ - ότι η οικονομία του μοιράζομαι  (sharing economy) σήμανε το τέλος του καπιταλισμού και εγκαινίασε μια κοινωνία κοινοτικά προσανατολισμένη όπου το μοιράζομαι αποτιμάται ως μεγαλύτερης αξίας απ’ το κατέχειν. Το αντίθετο συμβαίνει: η  οικονομία του μοιράζομαι οδηγεί τελικά στη συνολική εμπορευματοποίηση της ζωής.

Η αλλαγή που γιορτάζει ο Rifkin - από την ιδιοκτησία στην "πρόσβαση" (from owning to ‘’access’’) - δεν μας ελευθέρωσε από τον καπιταλισμό. Άνθρωποι χωρίς χρήματα εξακολουθούν να μην έχουν πρόσβαση στη συμμετοχική οικονομία. Ακόμα και στην εποχή της πρόσβασης, εξακολουθούμε να ζούμε μέσα σε ό,τι ο Didier Bigo έχει βαπτίσει  “Ban-opticon,” και  εκείνοι που δεν έχουν τα μέσα παραμένουν αποκλεισμένοι. Το "Airbnb" - η ηλεκτρονική αγορά που μετατρέπει κάθε σπίτι σε ξενοδοχείο - έχει μετατρέψει ακόμα και τη φιλοξενία σε εμπόρευμα.

Η ιδεολογία της «κοινότητας» ή των «συνεργατικών κοινών» (collaborative commons) οδηγεί στον συνολικό κεφαλαιοκρατισμό της ύπαρξης (capitalization of existence). Καθιστά αδύνατο να είσαι φιλικός χωρίς σκοπό. Σε μια κοινωνία συνεχούς, αμοιβαίας ανατροφοδότησης, η φιλία, επίσης, γίνεται εμπόριο. Οι άνθρωποι είναι φιλικοί για να πάρουν την καλύτερη βαθμολογία.

Η σκληρή λογική του καπιταλισμού επικρατεί ακόμη και στην καρδιά της  κοινοτικής οικονομίας-οικονομίας του μοιράζομαι. Όσο ωραίο κι αν μπορεί να είναι το μοιράζομαι, κανείς δεν παρέχει οτιδήποτε  δωρεάν. Ο καπιταλισμός αγγίζει την εκπλήρωση όταν πωλεί τον κομμουνισμό ως εμπόρευμα. Ο κομμουνισμός ως εμπόρευμα σημαίνει το τέλος της επανάστασης.

Αυτό το κομμάτι δημοσιεύθηκε αρχικά στην Süddeutsche Zeitung, 2 Σεπτεμβρίου 2014.

ΠΗΓΗ https://www.opendemocracy.net/transformation/byung-chul-han/why-revolution-is-no-longer-possible.