Εκδήλωση της “Χριστιανικής” προς τιμήν του του Nικολάι Μπερντιάγιεφ

Ο Νέος Ψηφιακός Κόσμος : "Μεσαίωνας Δυστοπίας ή Τεχνολογικός Διαφωτισμ...

ΝΑΥΣΙΝΟΟΣ: ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ: ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ Η' ΜΟΥΣΑΙ

Exclusive: John Mearsheimer vs Alexander Dugin: All You Need to Know about China, Russia, and the US

Spinoza’s God: The Mind-Blowing Philosophy That Inspired Einstein - Baru...

Κ. Τσιαντής: Φιλοσοφική Παιδεία και Δημοκρατία για τον έλεγχο της Τεχνη...

Χρήστος Γιανναράς - Αφιέρωμα στον μακαριστό καθηγητή

Νίκος Λυγερός: Επιστήμη και Θρησκεία

« Περί Υπάρξεως και Κινήσεως στην Επιστήμη και στην Θεολογία »

Θ.Ν. Παπαθανασίου: Χαμένοι στην ηθική. Στάσεις της σύγχρονης Ορθόδοξης θ...

Ο σπουδαίος αστροφυσικός Βασίλης Ξανθόπουλος

Κώστας Ν. Τσιαντής: Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΣΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΟΡΑΜΑ ΤΟΥ JOHN F. KENNEDY (1917-1963): Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ

 'Αρθρο με βάση ανακοίνωση που κάναμε στο 13ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας: ''ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗ'',  Πανεπιστήμιο Αθηνών, 10-12 Απριλίου 2024.

Περίληψη.

Η εισήγηση αναζητά χαρακτηριστικές τομές στην πολιτική αντίληψη που προκάλεσαν οι ομιλίες του Τζων Κέννεντι και οι προσπάθειές του να οικοδομήσει έναν κόσμο ειρήνης, ελευθερίας και δικαίου. Θεμελιώδεις αρχές είναι εδώ: η άρνηση του μονοπολισμού και οι πρωτοποριακή αντίληψη για την ειρήνη (V. Η ομιλία της ειρήνης), τα ανθρώπινα δικαιώματα (ενότητα VI) και οι παγκόσμιοι θεσμοί (VII. Τελευταία ομιλία στον ΟΗΕ). Οι αρχές αυτές απαιτούν πολιτικά τη σύνδεσή τους με την επιστήμη και ιδιαίτερα με τον τρόπο που λειτουργεί το οικονομικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα (ΙV. Παρέμβαση στην FED). Η κοινωνικο-οικονομική μορφοποίησή τους απαιτεί την δημοκρατική αντιπαράθεση με κατεστημένες υπονομευτικές δυνάμεις και συμφέροντα (ΙΙΙ. Καταγγελία του παρακράτους, προστασία της Δημοκρατίας). Ο Κέννεντι δέχεται οτι μπορούν να υπάρχουν συγχρόνως στον πλανήτη το ελεύθερο κοινωνικό σύστημα και το κομμουνιστικό, και μάλιστα σε άμιλλα και συνεργασία μεταξύ τους. Η αρχή του διαλόγου μεταξύ των δυο κόσμων ήταν η βάση στην οποία στηρίχτηκε η επίλυση της κρίσης των πυραύλων στην Κούβα (ενότητα ΙΙ), ενώ η πολιτική της σταδιακής απεμπλοκής από το Ν. Βιετνάμ και της βοήθειας ώστε ν' αντιμετωπίσει τον κομμουνισμό και να λειτουργήσει ελεύθερα και δημοκρατικά υπήρξαν τελικά οι επιλογές του Κέννεντι, λίγες εβδομάδες πριν τη δολοφονία του, απέναντι στην πολιτική επέκτασης του πολέμου στο Β. Βιετνάμ (VIII. Προσπάθεια απεμπλοκής από το Βιετνάμ). Τα προβλήματα εκείνης της εποχής εμφανίζονται με άλλη μορφή σήμερα, αλλά παραμένουν ίδια στη βάση τους περιμένοντας την συνειδητή ενεργοποίηση των πολιτών (Ι. Εισαγωγή / ΙΧ. Καταλήγοντας).

Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ανάμεσα στους στόχους του φιλοσοφικού μας συνεδρίου ''Πόλεμος και Ειρήνη'' υπήρξε και η αναζήτηση διεξόδων από την επικίνδυνη κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε σήμερα με τον συνεχιζόμενο πόλεμο στην Ουκρανία και τη συντελούμενη γενοκτονία στη Γάζα. Η κατάσταση αυτή, αν δεν υπάρξει ισχυρή ειρηνευτική παρέμβαση, οδηγεί μοιραίως στον 3ο Π.Π- που είναι πολύ πιθανό να γίνει ο τελευταίος για την ανθρωπότητα. Βρισκόμαστε λοιπόν μπροστά στην ανάγκη και το καθήκον να αντιδράσουμε, να υψώσουμε ως άνθρωποι τη φωνή μας, γιατί δεν θέλουμε να πεθάνουμε και δεν δεχόμαστε το αδιάλλακτο και μοχθηρό πνεύμα να οδηγήσει το ανθρώπινο γένος στον αφανισμό.

Η διαλεκτική σχέση ''ειρήνης και πολέμου'', την οποία επικαλούμαστε συχνά, έχει ως προϋπόθεση τη διατήρηση μιας οντολογικής συνέχειας χάρις στην οποία η σχέση αυτή διατηρεί το νόημά της. Η συνέχεια αυτή αρχίζει όμως να διακυβεύεται μετά την κατασκευή και χρήση της ατομικής βόμβας (1945) και την μετέπειτα ανάπτυξη και διάδοση των πυρηνικών όπλων. Τίποτα πλέον δεν μπορεί να επιβιώσει ενός ολικού πολέμου, όπως μιας διηπειρωτικής ανταλλαγής πυρηνικών βομβών, έτσι που η διαλεκτική ''ειρήνης και πολέμου'' μένει μετέωρη (αφού δεν θάναι κανείς εκεί). Ένα τέτοιο καταστροφικό ενδεχόμενο είναι δυστυχώς πιθανό και μπορεί να συμβεί είτε από ανθρωπογενείς αιτίες (τυφλή αλαζονεία και αδιαλλαξία της ηγεσίας) είτε από τυχαίους / απρόβλεπτους λόγους. Ανάγκη λοιπόν να διαφυλάξουμε το δώρο της ζωής και να καταστήσουμε πρώτιστο μάθημα τη ''διαδικασία της ειρήνης''.

Το μάθημα αυτό μας το έχει ήδη προσφέρει η ανθρώπινη ιστορία με την αντιμετώπιση της κρίσης των πυραύλων στην Κούβα, το 1962, όταν Δύση και Ανατολή- ευρισκόμενες μεταξύ τους σε κατάσταση Ψυχρού Πολέμου- πλησίασαν την ώρα μηδέν του πυρηνικού μας αφανισμού. Η αποφυγή του αφανισμού εκείνου έγινε δυνατή χάρις στη φωτισμένη στάση των τότε ηγετών των δύο υπερδυνάμεων: του Τζων Κέννεντι και του Νικίτα Χρουστσώφ.

Θα ασχοληθούμε εδώ συνοπτικά με τις προσπάθειες του προέδρου Κέννεντι ο οποίος αγωνίστηκε για να πραγματώσει το όραμα ενός ειρηνικού και δίκαιου κόσμου, ενεργώντας και κάνοντας στην αρχή λάθη, τα οποία όμως επεδίωκε να διορθώσει στη διάρκεια της σύντομης θητείας και της σύντομης ζωής του (δολοφονήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 1963 σε ηλικία 46 ετών).

ΙΙ. ΚΟΛΠΟΣ ΤΩΝ ΧΟΙΡΩΝ ΚΑΙ ΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΥΡΑΥΛΩΝ ΣΤΗΝ ΚΟΥΒΑ

Ο Κέννεντι εκλέχτηκε πρόεδρος¹ το Νοέμβριο του 1960. Αμέσως μετά την εκλογή του ενημερώθηκε ότι ο προηγούμενος πρόεδρος Ντουάιτ Αϊζενχάουερ είχε διαθέσει στη C.I.A. ποσό 13.1 εκατομμυρίων δολαρίων με σκοπό παραστρατιωτική ομάδα (1500 Κουβανών)- από το ένοπλο τμήμα του παράνομου Δημοκρατικού Επαναστατικού Μετώπου της Κούβας- να εισβάλει στην Κούβα για ανατροπή του Φιντέλ Κάστρο (17 Απριλίου 1961)². Ο Κέννεντι έδωσε στο σχέδιο τη συγκατάθεσή του. Όμως η εισβολή αποκρούστηκε και κατέληξε σε πολιτική ήττα των Η.Π.Α. Ο Κάστρο ισχυροποιήθηκε στην εξουσία και διακήρυξε πλέον ανοιχτά την πρόθεσή του να υιοθετήσει τον Σοσιαλισμό³, ενώ παράλληλα προχώρησε και υπέγραψε ''την κουβανο-σοβιετική συμφωνία για εγκατάσταση στην Κούβα πυρηνικών όπλων"⁴,⁵.

Το πρωϊνό της 16ης Οκτωβρίου 1962 ο Πρόεδρος Κέννεντι πληροφορείται την είδηση-βόμβα, ότι αμερικανικό κατασκοπευτικό αεροσκάφος (U2), φωτογράφισε στην Κούβα βάσεις εκτόξευσης πυραύλων (SS-5),  ικανών να φέρουν πυρηνικές κεφαλές  και να πλήξουν το μεγαλύτερο μέρος των Η.Π.Α⁶. Το βράδυ της Δευτέρας 22 Οκτωβρίου 1962, ο κόσμος παρακολουθεί με αγωνία το τηλεοπτικό διάγγελμα του προέδρου Κέννεντι προς τον αμερικανικό λαό, στο οποίο μιλά για τον κίνδυνο παγκόσμιου πυρηνικού πολέμου. Δυο λόγια από το διάγγελμα εκείνο είναι χαρακτηριστικά της σύνεσης του προέδρου. Είπε: 

     «Δεν θα διακινδυνεύσουμε πρόωρα και αχρείαστα το κόστος ενός παγκόσμιου πυρηνικού πολέμου, στον οποίο ακόμη και οι καρποί της νίκης θα είναι στάχτες στο στόμα μας, αλλά ούτε πρόκειται να υποχωρήσουμε μπροστά σ' αυτόν τον κίνδυνο οποτεδήποτε χρειαστεί να τον αντιμετωπίσουμε... Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει ακριβώς την τροπή που θα πάρουν οι εξελίξεις... Το κόστος της ελευθερίας είναι πάντοτε υψηλό, αλλά πάντοτε οι Αμερικανοί το πλήρωσαν. Ένας είναι ο δρόμος τον οποίο δεν θα διαλέξουμε ποτέ, αυτός της παράδοσης ή της υποταγής» ⁷.

Μια πυκνή σειρά από τηλεγραφήματα και επιστολές αντηλλάγησαν κατά το διάστημα των 13 εκείνων κρίσιμων ημερών μεταξύ των ηγετών των υπερδυνάμεων. Το αποτέλεσμα ήταν η προσέγγιση των απόψεων και η γεφύρωση του χάσματος μεταξύ των δυο κόσμων. Ενδεικτικό είναι το τηλεγράφημα της 26ης Οκτωβρίου 1962 το οποίο έστειλε ο Χρουστσώφ στον Κέννεντι. Έλεγε μεταξύ άλλων:

«Εμείς, οι κομμουνιστές, είμαστε εναντίον όλων των πολέμων μεταξύ των κρατών γενικότερα και υπερασπιζόμαστε τη λογική της ειρήνης από τότε που ήρθαμε στον κόσμο. Ο πόλεμος είναι ο εχθρός μας και μια καταστροφή για όλους τους λαούς. [..]. Φιλονικούμε μαζί σας, έχουμε διαφορές σε ιδεολογικά ερωτήματα. Όμως η θεώρησή μας για τον κόσμο συνίσταται σε τούτο: ότι τα ιδεολογικά ζητήματα, καθώς και τα οικονομικά προβλήματα, πρέπει να λυθούν όχι με στρατιωτικά μέσα, αλλά στη βάση του ειρηνικού ανταγωνισμού... Έχουμε προχωρήσει και προχωράμε στηριγμένοι στο γεγονός ότι η ειρηνική συνύπαρξη των δύο διαφορετικών κοινωνικοπολιτικών συστημάτων, που υπάρχουν σήμερα στον κόσμο, είναι απαραίτητη, ότι είναι απαραίτητη για να διασφαλιστεί μια σταθερή ειρήνη. Αυτό είναι το είδος της αρχής που έχουμε»⁸.

Πλησίαζε η ώρα υπογραφής της ειρήνης όταν τα πράγματα λίγο έλλειψε να τιναχθούν από λάθος στον αέρα. Το ημερολόγιο έγραφε 27 Οκτωβρίου 1962, όταν το ρωσικό υποβρύχιο B-59, ευρισκόμενο στο βυθό ανοιχτά της Κούβας και έχοντας χάσει την επικοινωνία με τη Μόσχα, δεχόμενο βόμβες βυθού από στολίσκο των ΗΠΑ (που ήλεγχε την περιοχή), ετοιμαζόταν να πλήξει με πυρηνική τορπίλη τον εχθρό. 'Ομως το πρωτόκολλο αξίωνε πως για να γίνει αυτό έπρεπε να συμφωνήσουν και οι τρεις αξιωματικοί του υποβρυχίου. Ο ένας των αξιωματικών, ο Βασίλι Αρκίποφ⁹ εξέφρασε σ' αυτή την περίπτωση τη διαφωνία του έτσι που, χάρις στη στάση του εκείνη και στην αξίωση του πρωτοκόλλου, αποφεύχθηκε η πυρηνική καταστροφή.

Στις 28 Οκτωβρίου 1962 ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Ου Θαντ (U Thant) (ο οποίος διαχειριζόταν τη διαπραγμάτευση όπου λάμβαναν μέρος οι εκπρόσωποι των δυο προέδρων) ανακοίνωνε ότι επήλθε συμφωνία¹⁰. Η συμφωνία προέβλεπε: i) Απόσυρση των πυρηνικών πυραύλων της Σοβιετικής Ένωσης από την Κούβα, ii) Απόσυρση των αμερικανικών πυρηνικών πυραύλων από την Β.Τουρκία, iii) Συμφωνία των Η.Π.Α. ότι δεν θα εισβάλουν στην Κούβα χωρίς άμεση πρόκληση, και iv) Εγκατάσταση κόκκινης γραμμής μεταξύ ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης¹¹,¹².

ΙΙΙ. ΑΝΑΓΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Δεν πέρασαν τρεις μήνες από την ανάληψη των καθηκόντων του13 και ο πρόεδρος Κέννεντι επισημαίνει δημόσια στον τύπο (27 Απριλίου 1961) τους πρωτοφανείς κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι ΗΠΑ (ως ελεύθερη και ανοιχτή κοινωνία) από τον ''ψυχρό και μυστικό πόλεμο''14  που διεξάγεται πλανητικά. Ο πόλεμος αυτός είναι αφανής, τονίζει (χωρίς να κάνει σαφή την αναφορά του), αλλά είναι όντως πόλεμος που απειλεί την εθνική ασφάλεια και τη Δημοκρατία των ΗΠΑ, κάνοντας επιτακτική την ανάγκη για ακόμα μεγαλύτερη δημόσια ενημέρωση και εξασφάλιση του εθνικού απορρήτου [official secrecy]15 στο πλαίσιο των συνταγματικών ελευθεριών. Νοιώθει έτσι την ανάγκη να ζητήσει τη στήριξη του τύπου και την ενεργή συμμετοχή των Αμερικανών πολιτών στον δημόσιο διάλογο και την κριτική. Αυτός ήταν ο λόγος, είπε, που «ο Αθηναίος νομοθέτης Σόλων θεώρησε έγκλημα για κάθε πολίτη την απομάκρυνσή του από την πολιτική διαμάχη (τη μη συμμετοχή του στα κοινά)». Η υπεύθυνη συμμετοχή προαπαιτεί όμως υπεύθυνη ενημέρωση. Για τον λόγο αυτό, καταλήγει ο πρόεδρος Κέννεντι:

    «Είναι προς τον έντυπο τύπο - τον καταγραφέα των πράξεων του ανθρώπου, τον φύλακα της συνείδησής του, τον αγγελιοφόρο των νέων του - που προσβλέπουμε για δύναμη και βοήθεια, πεπεισμένοι ότι με τη βοήθειά σας ο άνθρωπος θα είναι αυτό που γεννήθηκε να είναι (man will be what he was born to be)16: ελεύθερος και ανεξάρτητος» ¹⁷.

ΙV.ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ- FED (Federal Reserve System)

Ο πρόεδρος Κέννεντι ανέλαβε τα καθήκοντά του εν μέσω της τέταρτης μεγάλης ύφεσης μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, η οποία συνοδευτόταν από χρεοκοπίες επιχειρήσεων, μείωση του αγροτικού εισοδήματος και υψηλή ανεργία (5.5 εκατομμύρια Αμερικανοί αναζητούσαν εργασία). Για να τονώσει την οικονομία, ο Κέννεντι ακολούθησε νομοθεσία για τη μείωση των φόρων, την προστασία των ανέργων, την αύξηση του κατώτατου μισθού και την ενεργοποίηση των τομέων των επιχειρήσεων και της στέγασης¹⁸, προσπαθώντας παράλληλα να εξασφαλίσει το συντονισμό και τη συνεργασία ανάμεσα στο Συμβούλιο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας (Federal Reserve System) και το Υπουργείο Οικονομικών πάνω στη νομισματική και δημοσιονομική πολιτική¹⁹. Έτσι, 4 Ιουνίου 1963, έχοντας ήδη λάβει την ψήφο της Βουλής και της Γερουσίας²⁰, ο Κέννεντι υπέγραψε το εκτελεστικό διάταγμα²¹ (11110) με το οποίο επεδίωκε να «καθιερωθεί μια μορφή μόνιμου κυβερνητικού ελέγχου επί του νομισματικού συστήματος και της έκδοσης του νομίσματος»²². Ο έλεγχος αυτός ουσιαστικά είχε φύγει από τα χέρια της Κυβέρνησης το 1913, όταν ο προέδρος Wilson παραχώρησε τις σχετικές αρμοδιότητες στην Ομοσπονδιακή-Κεντρική Τράπεζα (FED), που εξελίχθηκε στο σύγχρονο διεθνές δίκτυο ιδιωτικών κεντρικών τραπεζών (τραπεζικό καρτέλ).

Όπως απεδείχθη, η παραχώρηση εκείνη οδήγησε τελικά στην ''επικυριαρχία της οικονομίας επί της πολιτικής''²³ και όχι σε «μια πιο δίκαιη και δημοκρατική οικονομία» (όπως τονίζει σε άρθρο του ο τέως Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλους)²⁴. Ο Κέννεντι προείδε το ζήτημα και γι' αυτό προσπάθησε να παρέμβει στο χρηματοπιστωτικό σύστημα²⁵,²⁶. 'Ομως δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει την παρέμβασή του και να την σταθεροποιήσει (πρόλαβε μεν να δει να κυκλοφορούν τα νέα χαρτονομίσματα του ενός και των δύο δολαρίων που πλέον τύπωνε το Υπουργείο Οικονομικών- όχι όμως και των πέντε και δέκα δολαρίων), αφού έξι μήνες μετά το εκτελεστικό διάταγμα δολοφονήθηκε στο Ντάλας του Τέξας (22 Νοεμβρίου 1963).

V. Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ²⁷

5.1. Το ζήτημα της οικονομίας και του επιπέδου διαβίωσης του πληθυσμού ήταν συνυφασμένο στον Κέννεντι με το ζήτημα της ειρήνης και της διεθνούς συνεργασίας. Στίς 10 Ιουνίου 1963, ο πρόεδρος έδωσε στον Αμερικάνικο Πανεπιστήμιο (American University) τη μνημειώδη ομιλία του για την ειρήνη²⁸.

Ξεκίνησε την ομιλία του υπογραμμίζοντας το δεσμό του Πανεπιστημίου με την αλήθεια και τη γνώση. Το Πανεπιστήμιο, θα πει, είναι το «μέρος όπου όσοι μισούν την άγνοια μπορούν να προσπαθήσουν να γνωρίσουν, και όσοι αντιλαμβάνονται την αλήθεια μπορούν να προσπαθήσουν να κάνουν τους άλλους να δουν»²⁹. Πάνω στη βάση αυτή στήριξε ο Κέννεντι τη ρηξικέλευθη θέση του για την ειρήνη που στηρίζεται την απόρριψη του δόγματος του μονοπολισμού. Συγκεκριμένα είπε:

«Έχω επιλέξει, λοιπόν, αυτήν την ώρα και αυτόν τον τόπο για να συζητήσω ένα θέμα για το οποίο η άγνοια επικρατεί πολύ συχνά και η αλήθεια γίνεται αντιληπτή πολύ σπάνια· όμως είναι το σημαντικότερο θέμα πάνω στη γη: η ειρήνη στον κόσμο. Τι είδους ειρήνη εννοώ; Τι είδους ειρήνη αναζητούμε; Όχι μια Pax Americana που επιβάλλεται στον κόσμο από τα αμερικάνικα όπλα του πολέμου. Όχι την ειρήνη του τάφου ή την ασφάλεια του σκλάβου. Ομιλώ για την αληθινή ειρήνη, την ειρήνη που κάνει τη ζωή στη γη ζηλευτή, την ειρήνη που επιτρέπει στους ανθρώπους και στα έθνη να αναπτύσσονται και να ελπίζουν για να χτίσουν μια καλύτερη ζωή για τα παιδιά τους - όχι μόνο ειρήνη για τους Αμερικανούς αλλά ειρήνη για όλους τους άνδρες και τις γυναίκες - όχι μόνο ειρήνη στην εποχή μας αλλά ειρήνη για όλους τους χρόνους»³⁰.

5.2. Ο Κέννεντι έβλεπε ότι η διατήρηση της ειρήνης στην τεχνολογική εποχή που ζούμε δεν είναι απλά μια ηθική διεκδίκηση ή ιδεαλιστική ουτοπία- όπως ήταν άλλοτε. Είναι πλέον ιστορική αναγκαιότητα- όρος ύπαρξης για την ανθρωπότητα³¹. Στην ομιλία του θα πει:

«Μιλάω για την ειρήνη επειδή ο πόλεμος έχει πάρει νέα μορφή. Ο συνολικός πόλεμος (total war) δεν έχει νόημα σε μια εποχή που οι μεγάλες χώρες μπορούν να διατηρούν μεγάλες και ανίκητες σχετικά πυρηνικές δυνάμεις και να αρνούνται να παραδοθούν αν δεν τις χρησιμοποιήσουν. Δεν έχει νόημα σε μια εποχή που ένα μόνο πυρηνικό όπλο περιέχει σχεδόν δέκα φορές την εκρηκτική δύναμη που παρείχαν όλες οι συμμαχικές αεροπορικές δυνάμεις στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Δεν έχει νόημα σε μια εποχή που τα θανατηφόρα δηλητήρια που παράγονται σε μια πυρηνική σύγκρουση, μπορούν να μεταφέρονται... στις πιο απόμακρες γωνιές της υδρογείου και σε γενιές που δεν έχουν ακόμα γεννηθεί»³².

5.3. Πολλοί από μας πιστεύουν, θα πει ο Κέννεντι, πως η ειρήνη είναι κάτι αδύνατο, εξωπραγματικό. Όμως: «Αυτή είναι μια επικίνδυνη, ηττοπαθής πεποίθηση. Οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο πόλεμος είναι αναπόφευκτος - ότι η ανθρωπότητα είναι καταδικασμένη - ότι μας διακατέχουν δυνάμεις που δεν μπορούμε να ελέγξουμε». «Δεν χρειάζεται να δεχτούμε αυτή την άποψη»³³, τονίζει ο Κέννεντι. «Τα προβλήματά μας είναι ανθρωπογενή, επομένως, μπορούν να λυθούν από τον άνθρωπο»³⁴, διευκρινίζοντας ότι:

«Δεν αναφέρομαι στην απόλυτη έννοια της ειρήνης και της καλής θέλησης που ονειρεύονται κάποιοι. Αναφέρομαι σε μια πιο πρακτική, πιο εφικτή ειρήνη - βασισμένη όχι σε μια ξαφνική επανάσταση στην ανθρώπινη φύση αλλά σε μια σταδιακή εξέλιξη στους ανθρώπινους θεσμούς»³⁵.

Η παγκόσμια ειρήνη, όπως και η κοινοτική ειρήνη, παρατηρεί, δεν απαιτεί ο καθένας να αγαπά τον πλησίον του - απαιτεί μόνο να ζουν μαζί με αμοιβαία ανοχή και κατανόηση, υποβάλλοντας τις διαφορές τους σε μια δίκαιη και ειρηνική διευθέτηση. Γιατί τελικά η ειρήνη είναι μια διαδικασία -- ένας τρόπος επίλυσης προβλημάτων³⁶.

5.4.Απευθυνόμενος λοιπόν στους Αμερικανούς ζητάει να αλλάξει η στάση των ΗΠΑ έναντι της Σοβιετικής Ένωσης, να κατανοήσουν το λαό της, γιατί, όπως είπε:

«Καμία κυβέρνηση ή κοινωνικό σύστημα δεν είναι τόσο κακό ώστε οι λαοί της να θεωρούνται ότι δεν έχουν αρετή. Ως Αμερικανοί, βρίσκουμε τον κομμουνισμό αποκρουστικό ως άρνηση της προσωπικής ελευθερίας και αξιοπρέπειας (personal freedom and dignity). Αλλά μπορούμε ωστόσο να χαιρετίσουμε τον ρωσικό λαό για τα πολλά επιτεύγματά του -- στην επιστήμη και το διάστημα, στην οικονομική και βιομηχανική ανάπτυξη, στον πολιτισμό και σε πράξεις γενναιότητας... Κανένα έθνος στην ιστορία των πολέμων δεν υπόφερε ποτέ περισσότερο απ' όσο υπόφερε η Σοβιετική Ένωση κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Τουλάχιστον 20 εκατομμύρια έχασαν τη ζωή τους. Αμέτρητα εκατομμύρια σπίτια και αγροκτήματα κάηκαν ή λεηλατήθηκαν. Το ένα τρίτο της επικράτειας του έθνους, συμπεριλαμβανομένων σχεδόν των δύο τρίτων της βιομηχανικής του βάσης, μετατράπηκε σε έρημο»³⁷.

5.5. ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση, είπε ο Κέννεντι, είμαστε σήμερα και οι δύο «εγκλωβισμένοι σε έναν φαύλο και επικίνδυνο κύκλο στον οποίο η καχυποψία από τη μία πλευρά γεννά καχυποψία από την άλλη και τα νέα όπλα γεννούν άλλα όπλα. Ξοδεύουμε σε όπλα τεράστια χρηματικά ποσά που θα μπορούσαν καλύτερα να διατεθούν για την καταπολέμηση της άγνοιας, της φτώχειας και των ασθενειών³⁸. Συμφέρον όλων μας συνεπώς είναι, τόνισε, «μια δίκαιη και γνήσια ειρήνη και διακοπή της κούρσας των εξοπλισμών»³⁹.

Ο Νικίτα Χρουστσώφ θεώρησε την ομιλία του Κέννεντι ως την σπουδαιότερη που δόθηκε ποτέ από Αμερικανό πρόεδρο μετά τον Φράνκλιν Ρούσβελτ, και έτσι ζήτησε και δημοσιεύτηκε πάραυτα στον σοβιετικό τύπο (εφημερίδες Πράβντα και Ινβέστια). Μέσα σ' ένα τέτοιο κλίμα, 5 Αυγούστου 1963 υπογράφτηκε στη Μόσχα η Συνθήκη Μερικής Απαγόρευσης Δοκιμών (PTBT) πυρηνικών όπλων στην ατμόσφαιρα, το διάστημα και τη θάλασσα προάγοντας τη διαδικασία της ειρήνης. Η συνθήκη δεν τερμάτισε βέβαια τον ψυχρό πόλεμο, αλλά διέψευσε το μύθο της αδυσώπητης εχθρότητας μεταξύ των υπερδυνάμεων και έθετε τις βάσεις για μελλοντικές συνθήκες, με σημαντικότερη εκείνη της μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων (το 1968).

VI. ΟΜΙΛΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ⁴⁰,⁴¹

Την επόμενη μέρα (11 Ιουνίου 1963) ο Κέννεντι απευθύνθηκε δια τηλεοράσεως και ραδιοφώνου στους Αμερικανούς για να καταγγείλει περιστατικά φυλετικών διακρίσεων που παρατηρήθηκαν στο πανεπιστήμιο Αλαμπάμα, αλλά και να ζητήσει την άμεση παρέμβαση του νομοθετικού σώματος για την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της ισότητας εκπαιδευτικών ευκαιριών. Το ζήτημα αυτό ανήκε στα κορυφαία που διαμόρφωναν τις αποφάσεις του Κέννεντι. Όπως επισήμανε:

''Έχουν περάσει εκατό χρόνια καθυστέρησης από τότε που ο Πρόεδρος Λίνκολν απελευθέρωσε τους σκλάβους, ωστόσο οι κληρονόμοι τους, τα εγγόνια τους, δεν είναι πλήρως ελεύθεροι. Δεν έχουν ελευθερωθεί ακόμη από τα δεσμά της αδικίας. Δεν έχουν ακόμη απαλλαγεί από την κοινωνική και οικονομική καταπίεση. Κι αυτό το Έθνος, παρ' όλες τις ελπίδες του και όλα τα καυχήματά του, δεν θα είναι πλήρως ελεύθερο μέχρι να απελευθερωθούν όλοι οι πολίτες του''⁴².

VII. ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΣΤΟΝ ΟΗΕ

Στις 20 Σεπτεμβρίου 1963 ο Κέννεντι δίνει την τελευταία ομιλία του στα Ηνωμένα Έθνη, στην οποία τονίζει πως υπάρχουν σήμερα οι τεχνικές δυνατότητες για να ζήσουμε όλοι πάνω στη γη αξιοπρεπώς ή ομαδικά ν' αφανιστούμε. Επισήμανε ότι: «Ποτέ άλλοτε ο άνθρωπος δεν είχε [τεχνικά] τέτοια ικανότητα στο να ελέγξει το περιβάλλον του, να βάλει τέλος στη δίψα και την πείνα, να νικήσει τη φτώχεια και τις ασθένειες, να διώξει τον αναλφαβητισμό και την τεράστια ανθρώπινη δυστυχία»⁴³. Μπορούμε, είπε, να δημιουργήσουμε τις συνθήκες για μια ευτυχισμένη ζωή, αν εξασφαλίσουμε πρώτα την ειρήνη. Αν βοηθήσουμε οικονομικά και θεσμικά τον ΟΗΕ να καταστεί ένα πιο αποτελεσματικό όργανο για την ειρήνη και ένα γνήσιο παγκόσμιο σύστημα ασφάλειας. Έκλεισε την ομιλία του με το ζήτημα του αφοπλισμού και της διεθνούς συνεργασίας τονίζοντας: 

     «Aς προχωρήσουμε στον δύσκολο δρόμο προς τον συνολικό αφοπλισμό, χτίζοντας τους θεσμούς της ειρήνης καθώς θα διαλύουμε τις μηχανές του πολέμου. Ας επαναφέρουμε τους διαπραγματευτές μας στο τραπέζι για την απομάκρυνση από το διάστημα των όπλων μαζικής καταστροφής. Aς συνεργαστούμε Ηνωμένες Πολιτείες και Σοβιετική Ένωση -στον τομέα της εξερεύνησης του διαστήματος, σε μια κοινή αποστολή στο φεγγάρι μέχρι το τέλος τούτης της δεκαετίας»44.

VIΙI. Η ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΑΠΕΜΛΟΚΗΣ ΑΠΌ ΤΟ ΒΙΕΤΝΑΜ

Με τη διάσκεψη της Γενεύης⁴⁵ (1954) αποφασίζονταν η απομάκρυνση των Γάλλων από την Ινδοκίνα ενώ το Βιετνάμ χωριζόταν στα δυο: στο Βόρειο (Λαϊκή Δημοκρατία του Βορείου Βιετνάμ, υπό κομμουνιστική επιρροή και πρόεδρο τον Χο Τσι Μιν), και στο Νότιο (ανεξάρτητο κράτος του Βιετνάμ, με επικεφαλής τότε τον πρώην αυτοκράτορα Bảo Đại). Σε Διακήρυξη της Διάσκεψης προβλεπόταν επίσης η διεξαγωγή γενικών εκλογών μέχρι τον Ιούλιο του 1956 για τη δημιουργία ενοποιημένου βιετναμέζικου κράτους. Αυτό όμως δεν έγινε. Το κράτος του Βιετνάμ υπό τον Ντιέμ (Ngo Dinh Diem), αρνήθηκε να επιτρέψει εκλογές, οδηγώντας σε εμφύλιο πόλεμο ανάμεσα στους νοτιοβιετναμέζους αντάρτες (Βιετκόγκ), που ενισχύονταν από τον κομμουνιστικό Βορρά, και τις καθεστωτικές δυνάμεις, που ενισχύονταν από τις ΗΠΑ .

Το 1962 ο Πρόεδρος Κέννεντι δηλώνει ότι: «Οι ΗΠΑ, μετά την συμφωνία της Γενεύης, βοηθάμε το Νότιο Βιετνάμ τόσο οικονομικά όσο και με στρατιωτικούς συμβούλους και εκπαιδευτές, μέσα μεταφοράς και πρώτης βοήθειας», με σκοπό οι άνθρωποι αυτοί «να κρατήσουν την ελευθερία τους απέναντι στον κομμουνιστικό κίνδυνο», σημειώνοντας όμως συνάμα ότι «η κυβέρνηση του Ν. Βιετνάμ έχει την τελική ευθύνη»⁴⁶. Άξιο προσοχής είναι επίσης ότι στην πρωτοχρονιάτικη επιστολή του (1963) προς το λαό του Ν. Βιετνάμ ο πρόεδρος Κέννεντι δεν ξεχνά να υπενθυμίσει το αίτημα της ενότητας των Βιενταμέζων⁴⁷. Σε κείμενο επίσης από το προεδρικό γραφείο διαβάζουμε πως ένας από τους δύο στόχους της εξωτερικής πολιτικής είναι: «Να βγάλουμε τους εαυτούς μας από το Βιετνάμ χωρίς να προκαλέσουμε την πτώση του στον Κομμουνισμό τύπου Κίνας»⁴⁸.

Ανάμεσα στους συμβούλους που είχε ο πρόεδρος Κέννεντι για το Βιετνάμ υπήρξε και ο οικονομολόγος-διανοητής John Kenneth Galbraith⁴⁹ (πρέσβης των ΗΠΑ στην Ινδία) ο οποίος διερεύνησε τις δυνατότητες διπλωματικής λύσης σε επικοινωνία με τον πολωνό πολιτικό και διπλωμάτη Adam Rapacki⁵⁰ που είχε στενούς δεσμούς με το Κρεμλίνο. Ωστόσο τα βίαια και αιματηρά γεγονότα που προκάλεσε η καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και η δίωξη της ελεύθερης θρησκευτικής έκφρασης των Βουδιστών από την Κυβέρνηση του Νοτίου Βιετνάμ και ιδιαίτερα τις Ειδικές Δυνάμεις του Nhu (αδελφού του προέδρου Diem), εξόργισαν τον πρόεδρο Κέννεντι και τον έκαναν να ξανασκεφτεί το ζήτημα. Πρώτον, συναίνεσε προφορικά (ενώ ο ίδιος δεν ήταν στο Λευκό Οίκο και χωρίς συνεννόηση με τους αρμόδιους υπουργούς) στην αποστολή τηλεγραφήματος στον αμερικανό πρέσβη στο Ν. Βιετνάμ Henry Lodge⁵¹ για απομάκρυνση του Nhu από την κυβέρνηση, διαφορετικά και του ίδιου του προέδρου. Το τηλεγράφημα έφερε ως ανταπάντηση την πρόταση του πρέσβη για την αλλαγή της εκεί κυβέρνησης⁵². Δεύτερον, ενώ μέχρι και το πρώτο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου 1963 ο πρόεδρος Κέννεντι επέμενε δημόσια στη θέση για μη απόσυρση από το Βιετνάμ⁵³,⁵⁴, σταδιακά (όπως λ.χ. μετά την ενημέρωση για το ρόλο της C.I.A. στη «Βουδιστική κρίση» και την εισήγηση που έλαβε μετά την επίσκεψη στο Ν. Βιετνάμ του υπουργού άμυνας Ρόμπερτ ΜακΝαμάρα και του στρατηγού Μάξουελ Τέυλορ)⁵⁵ πέρασε στη θέση της σταδιακής απόσυρσης από το Βιετνάμ.

Στις 5 Οκτωβρίου ο Κέννεντι πήρε επίσημα την απόφαση να γίνει απόσυρση 1000 ανδρών από το Βιετνάμ μέχρι το τέλος του 1963 και του συνόλου των ανδρών μέχρι τέλος του 1965. Αυτό καταγράφεται επίσημα στο Μνημόνιο Εθνικής Ασφαλείας⁵⁶ NSAM-263 που εξέδωσε ο Λευκός Οίκος (στις 11 Οκτωβρίου 1963) και επαναλαμβάνεται στη συνέντευξη τύπου που έδωσε ο Κέννεντι (31 Οκτωβρίου 1963)⁵⁷. Στη συνέντευξη τύπου που έδωσε στις 14 Νοεμβρίου 1963, και η οποία έμελλε να είναι η τελευταία της ζωής του, ο Κέννεντι δηλώνει ότι περιμένει μετά τη διάσκεψη όλων των παραγόντων στη Χονολουλού να έχει ''μια εκτίμηση της κατάστασης'' (από τον πρέσβη) για το ''ποιά θα πρέπει να είναι η αμερικανική πολιτική και η αμερικανική πολιτική βοήθειας [στο Ν.Βιετνάμ], πώς μπορούμε να εντείνουμε το αγώνα και να βγάλουμε από εκεί τους Αμερικανούς''⁵⁸.

Η συνάντηση της Χονολουλού κατέληξε στη σύνταξη από τον McGeorge Bundy της πρότασης του νέου Μνημονίου Εθνικής Ασφαλείας NSAM 273 (21 Νοεμβρίου 1963) το οποίο εγκρίθηκε με κάποιες μικρές τροποποιήσεις από τον πρόεδρο Τζόνσον (26 Νοεμβρίου 1963). Το νέο μνημόνιο⁵⁹ αποδεχόταν μεν την απόσυρση από το Ν. Νιετνάμ (το NSAM-263), αλλά άνοιγε το δρόμο για την επέκταση του πολέμου στο Βόρειο Βιετνάμ και τη συμμετοχή των ΗΠΑ με τακτικά στρατεύματα πλέον εναντίον του.




ΙΧ. ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ

Κλείνουμε εδώ τη σύντομη περιγραφή του πολιτικού οράματος και του έργου του Κέννεντι δανειζόμενοι δυο λόγια από την εναρκτήρια ομιλία του ως Προέδρου όπου μας καλεί στην οικοδόμηση μιας παγκόσμιας συμμαχίας ενάντια στους κοινούς εχθρούς του ανθρώπου (20 Ιανουαρίου 1961): 

«Καλούμαστε σήμερα, είπε ο πρόεδρος Κέννεντι, να αντέξουμε το φορτίο ενός μακρού αγώνα - του αγώνα κατά των κοινών εχθρών του ανθρώπου: της τυραννίας, της φτώχειας, της ασθένειας και του πολέμου του ίδιου. Μπορούμε να σφυρηλατήσουμε ενάντια σ' αυτούς τους εχθρούς μια μεγάλη και παγκόσμια συμμαχία, Βορρά και Νότου, Ανατολής και Δύσης, που μπορεί να εξασφαλίσει μια πιο γόνιμη ζωή για όλη την ανθρωπότητα. Μπορούμε; Θα συμμετάσχετε σε αυτή την ιστορική προσπάθεια; Με την ευλογία του Θεού ας προχωρήσουμε, γνωρίζοντας ότι εδώ στη γη το έργο του Θεού είναι το έργο το δικό μας».

ΚΩΣΤΑΣ Ν. ΤΣΙΑΝΤΗΣ, Ομότιμος Καθηγητής, 

Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής

ΠΗΓΕΣ

1  «Ο κ.Τζων Κέννεντι εξελέγη πρόεδρος των Ην. Πολιτειών», Εφ. Καθημερινή, Πέμπτη 10 Νοεμβρίου 1960. https://www.kathimerini.gr/k/100yk/1031642/o-tzon-kenenti-proedros-ton-ipa/ Επίσκεψη στις 20/04/2024.

2 Εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων - Βικιπαίδεια (wikipedia.org), Επίσκεψη στις 20/04/2024

3 Φιντέλ Κάστρο, Εισήγηση στο πρώτο συνέδριο του κομμουνιστικού κόμματος Κούβας, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1976. 1ο Συνέδριο ΚΚ Κούβας Το συνέδριο έγινε στην Αβάνα 17-22 /12/1975. Επίσκεψη 20/04/2024.

4 «Εισβολή εις την Κούβαν», Εφ. Καθημερινή, 18 Απριλίου 1961.  https://www.kathimerini.gr/k/100yk/1031648/ Επίσκεψη 20/04/2024. Επίσης: «Η εισβολή των Αμερικάνων στον Κόλπο των Χοίρων», Εφ. Ριζοσπάστης: Ιστορία, 18 Απρίλη 2004. https://www.rizospastis.gr/story.do?id=2273587, Επίσκεψη 20/04/2024.

5 Σεπτέμβριο του 1962 ο Τσε Γκεβάρα (υπουργός Βιομηχανίας), μετά την επίσκεψή του στην ΕΣΣΔ, ανακοίνωσε τη συμφωνία Αβάνας-Μόσχας για την αποστολή στην Κούβα σοβιετικών όπλων και στρατιωτικών συμβούλων (δεν διευκρινιζόταν το είδος των όπλων). Δες «Εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων», Ιστορικό Λεύκωμα 1961, εκδόσεις Καθημερινή, Αθήνα 1997, σελ.62 https://www.news247.gr/magazine/to-1962-o-kosmos-eftase-ena-vima-prin-tin-apoliti-katastrofi/

6 «Κρίση των πυραύλων της Κούβας», Κρίση των πυραύλων της Κούβας - Βικιπαίδεια (wikipedia.org), Επίσκεψη 21/04/2024.

7 John F. Kennedy. Διάγγελμα του προέδρου προς τον αμερικανικό λαό για την κρίση των πυραύλων στην Κούβα (κείμενο και ηχητικό μήνυμα, 22/ 10/ 1962). Address During the Cuban Missile Crisis | JFK Library. Επίσκεψη 21/04/2024.

8 Τηλεγράφημα του N. Khrushchev προς τον JFΚ (26-10-1962). Department of State Telegram Transmitting Letter From Chairman Khrushchev to President Kennedy, October 26, 1962 - Cuban Missile Crisis - John F. Kennedy Presidential Library & Museum (jfklibrary.org) Επίσκεψη 21/04/ 2024.

9 Βασίλι Αλεξάντροβιτς Αρχίποφ - Βικιπαίδεια (wikipedia.org), Επίσκεψη 21/ 04/ 2024. Επίσης Δημήτρης Αθηνάκης, «Εκείνοι που μας έσωσαν από την καταστροφή», Εφ. Καθημερινή 20.09.2017.

10 October 27, 1962 - Cuban Missile Crisis - John F. Kennedy Presidential Library & Museum (jfklibrary.org)

11 Message From Chairman Khrushchev to President Kennedy (October 28, 1962). https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1961-63v11/d102 Επίσκεψη 21/04/2024.

Επίσης: Foreign relations of the United States, 1961–1963, volume xi, Cuban missile crisis and aftermath https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1961-63v11/comp1 Επίσκεψη 21/04/2024.

12 Στις 20 Ιουνίου 1963 στη Γενεύη υπογράφτηκε συμφωνία (Memorandum of Understanding) μεταξύ ΗΠΑ – ΕΣΣΔ για την εγκατάσταση άμεσης γραμμής επικοινωνίας. http://www.state.gov/t/isn/4785.htm Επίσκεψη 21/04/2024.

13 Τυπος "The President and the Press," Before The American Newspaper Publishers Association, 27 April 1961 https://www.youtube.com/watch?v=zdMbmdFOvTs Επίσκεψη 21/04/2024.

14 John F. Kennedy: Address "The President and the Press," Before The American Newspaper Publishers Association, 27 April 1961 στο Public Papers of the Presidents of the United States. John F. Kennedy 1961: Containing tbe Public Messages, Speeches, and Statements of the President January 20 to December 31. United States Government Printing Office, Washington : 1962, σελ. 334-338. Σύνδεσμος #396 - John F. Kennedy 1961 : containing the public messages, speeches, ... - Full View | HathiTrust Digital Library Επίσκεψη 25/04/2024. Επίσης: The President and the Press: Address before the American Newspaper Publishers Association, April 27, 1961 | JFK Library

15 'Ο. π. σελ. 335

16 Η έννοια προέρχεται αυστηρά από τον Αριστοτέλη (αν και μπορεί να βρεθεί και στον Πλάτωνα), ο οποίος χρησιμοποίησε την ελληνική έκφραση τὸ τί ἦν εἶναι για να δηλώσει την ουσία ή το είδος ενός πράγματος, (Αριστοττέλους Μετά τα Φυσικά, 1029b 13-14, 1035b 17-18), όπου η ύλη είναι άγνωστη καθεαυτή ενώ θεωρείται αφ' ενός μεν ως αισθητή, αφετέρου δε ως νοητή (1036α 10-12).

17 John F. Kennedy, ό. π. σελ. 338.

18 Marc J. Selverstone John F. Kennedy: Domestic Affairs στο https://millercenter.org/president/kennedy/domestic-affairs Επίσκεψη 11/5/2024.

19 John F. Kennedy, Statement by Senator John F. Kennedy on ''Balance of Payments'', Philadelphia, PA Online by Gerhard Peters and John T. Woolley, The American Presidency Project https://www.presidency.ucsb.edu/node/274819, Επίσκεψη 12/5/2024.

20 Στις 10 Απριλίου 1963, η Βουλή των Αντιπροσώπων ενέκρινε το αίτημα του Προέδρου με ψήφους 251 υπέρ και 122 κατά 1. Στις 23 Μαΐου, η Γερουσία ενέκρινε  το νομοσχέδιο με ψήφους 68 υπέρ και 10 κατά 1.

21 John P. Curran: ''JFK Vs The Federal Reserve'' https://rense.com/general76/jfkvs.htm Επίσκεψη 12/5/2024. Source: http://www.roc-grp.org/jfk.html Επίσκεψη 12/5/2024.

22 https://en.wikipedia.org/wiki/John_Kenneth_Galbraith Επίσκεψη 12/5/2024.

23 Κώστας Ν. Τσιαντής: «Σελίδες από την Οικονομική-Πολιτική Ιστορία της Δύσης». Σύνδεσμος https://heltios-ppr.blogspot.com/2012/12/blog-post_14.html, Επίσκεψη 12/05/2024.

24  Ο πρώην πρόεδρος της ελληνικής Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος σε άρθρο του στον ημερήσιο τύπο γράφει: «Το οικονομικό γίγνεσθαι εξελίσσεται κατ’ εξοχήν με ''πυξίδα'' αποφάσεις των Αγορών και των Τραπεζών που ερείδονται επί κανόνων, τους οποίους οι ίδιες ''θεσπίζουν'' δίχως ίχνος δημοκρατικής νομιμοποίησης». Δες Π. Παυλόπουλος, «Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία και Οικονομική Παγκοσμιοποίηση- Προς την ''επικυριαρχία'' της Οικονομίας επί των Θεσμών». Εφ. Realnews, Κυριακή 24 Δεκεμβρίου 2023, Δες   Π. Παυλόπουλος

25. Ο αδελφός του προέδρου J.F.K. γερουσιαστής Edward M. Kennedy ζήτησε το 1982 να λήξει η αυτονομία της FED και το Συμβούλιο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας να ενταχθεί στο Υπουργείο Οικονομικών. By Adam Clymer, Special To the New York Times, April 7, 1982. Section A, Page 24. https://www.nytimes.com/1982/04/07/us/kennedy-urges-end-to-federal-reserve-autonomy.html

26Case Closed: JFK Killed After Shutting Down Rothschild’s Federal Reserve In 1963 (simplecapacity.com) http://truth-revelation.blogspot.com/2011/02/blog-post_03.html .

27 Σ' αυτή την ομιλία του, ο Κέννεντι αμφισβήτησε την επικρατούσα απαισιοδοξία που απεικόνιζε την ανθρωπότητα ως αβοήθητη απέναντι στις ανεξέλεγκτες δυνάμεις, υποστηρίζοντας ένα όραμα ειρήνης και συνεργασίας μεταξύ των εθνών. Σελ.12. Jeffrey D. Sachs, Building the New American Economy: Smart, Fair, and Sustainable. Foreword by Bernie Sanders. Columbia University Press. 2017 https://cup.columbia.edu/book/building-the-new-american-economy/9780231184045

28 Commencement Address at American University, Washington, D.C., June 10, 1963 | JFK Library Η ομιλία ολόκληρη από τη βιβλιοθήκη JFK μη σελιδοποιημένη.

29 Τζων Κέννεντι, «Η ομιλία της ειρήνης» όπως εκφωνήθηκε στο American University στις 10 Ιουνίου 1963, σ.1. Address at American University, Washington, D.C., 10 June 1963 | JFK Library Επίσκεψη 31/ 5/ 2024

30 Ό. π. σελ.1

31 Ας σημειώσουμε εδώ την ευρέως γνωστή αλληλογραφία Αϊνστάιν-Φρόυντ (1932) για την ειρήνη καθώς και το Μανιφέστο Ράσσελ-Αϊνστάιν για την ειρήνη (1955) που υπέγραψαν μεγάλοι φυσικοί και διανοούμενοι του 20ου αιώνα.

32 Τζων Κέννεντι, «Η ομιλία της ειρήνης», ό. π. σελ. 2.

33 Ό. π. σελ.2.

34 Ό. π. σελ.2.

35 Ό. π. σελ. 2-3.

36 Ό. π. σελ. 3.

37 Κennedy, J.F. Ομιλία της Ειρήνης, ό. π. σελ.3.

38 Ό. π. σελ. 4.

39 Ό. π. σελ. 4.

40 Κείμενο ομιλίας για τα ανθρώπινα δικαιώματα. 11/Ιουνιου/1963. https://www.jfklibrary.org/learn/about-jfk/historic-speeches/televised-address-to-the-nation-on-civil-rights Επίσκεψη 31/ 5/ 2024

41https://en.wikipedia.org/wiki/Report_to_the_American_People_on_Civil_Rights Επίσκεψη 31/ 5/ 2024

42 Κennedy, J.F. Ομιλία - διάγγελμα του προέδρου Κέννεντι για τα ανθρώπινα δικαιώματα, 11 Ιουνίου 1963. Televised Address to the Nation on Civil Rights | JFK Library Επίσκεψη 30/ 5/ 2024.

43 Κennedy, J.F. Ομιλία του προέδρου Κέννεντι στα Ηνωμένα Έθνη, 20 Σεπτεμβρίου 1963. https://www.youtube.com/watch?v=ZhmamM5Kt68 Επίσκεψη 30/ 5/ 2024.

44 Κennedy, J.F. ό. π.

451954 Διάσκεψη της Γενεύης. https://history-maps.com/el/story/Vietnam-War/event/1954-Geneva-Conference. Επίσκεψη 31/ 5/ 2024.

46 John F. Kennedy. Βίντεο του British Pathé: Kennedy Speaks On Vietnam (1962), Commentary by Peter Roberts: «Kennedy Sees 'Increasing Ferocity' in Vietnam War». Σύνδεσμος: https://www.youtube.com/watch?v=Iph_KkKLfcA . Επίσκεψη 30/5/2024.

47 John F. Kennedy. Πρωτοχρονιάτικο μήνυμα (1963) προς το λαό του Β. Βιετνάμ όπου εύχεται ''a peaceful building of a free, prosperous and united Viet-Nam''. JFKPOF-128a-004-p0005 Vietnam: Security, 1963 | JFK Library Επίσκεψη 30/5/2024.

48 John F. Kennedy. Presidential Papers. President's Office Files. (JFKPOF) Vietnam: General, 1963 (JFKPOF-128a-001). Σύνδεσμος Vietnam: General, 1963 | JFK Library. Επίσκεψη 30/5/2024.

49 Στοιχεία για τη βιογραφία και το έργο του John Kenneth Galbraith δίδονται στην Wikipedia. Σύνδεσμος https://en.wikipedia.org/wiki/John_Kenneth_Galbraith . Επίσκεψη 24/ 5/ 2024.

50 Στοιχεία για τη βιογραφία και το έργο του Adam Rapacki δίδονται στην Wikipedia. Σύνδεσμος Adam Rapacki - Wikipedia Επίσκεψη 24/ 5/ 2024.

51 To έντονα συζητούμενο τηλεγράφημα (“Cable 243”) που εστάλη στον αμερικανό πρέσβη στο Ν. Βιετνάμ (24 Αυγούστου 1963): JFKNSF-198-005-p0038  Vietnam: General, August 1963: 24-31: State cables | JFK Library Το τηλεγράφημα εμφανίζεται και στο βίντεο του Προέδρου Κέννεντι Listening In: JFK on Vietnam (November 4, 1963) (youtube.com) . Επίσκεψη 31/5/2024.

52 Τηλεγράφημα-απάντηση του πρέσβη στο Ν. Βιετνάμ Lodge (26 Αυγούστου 1963) Vietnam: Security, 1963 | JFK Library //JFKPOF-128a-004-p0036 

53 JFKPOF-128a-004-p0092  Vietnam: Security, 1963 | JFK Library

54 John F. Kennedy's interview on The Huntley-Brinkley Report, September 9, 1963.

https://www.youtube.com/watch?v=K-JmvVQpQGE . Επίσκεψη 30/5/2024.

55 Oι Βουδιστές παραδέχτηκαν ότι «μέσα σε λίγες μέρες μετά την έναρξη της βουδιστικής υπόθεσης, οι βουδιστές ηγέτες έχασαν τον έλεγχο του κινήματος, με επικεφαλής την πολιτική αντιπολίτευση και τον κομμουνισμό, και πίσω κι από τους δυο, τους ανθρώπους της C.I.Α.». Ενημερωτικό memorandum από Σαϊγκόν 27 Σεπτεμβρίου 1963. https://www.jfklibrary.org/asset-viewer/archives/jfkpof-128a-004#?image_identifier=JFKPOF-128a-004-p0150 , Επίσκεψη 31/ 5/ 2024.

56 NSAM: National Security Action Memorandum

57 President John F. Kennedy's 63rd News Conference - October 31, 1963 : .''We expect to wiithdraw 1000 man by the end of the year, as MacNamara & Taylor mentioned..'' https://www.youtube.com/watch?v=f4Hnm2JcWKI (3.00+). Επίσκεψη 30/5/2024.

58 Κέννεντι, Τζον. Συνέντευξη τύπου #64 (14 Νοεμβρίου 1963) (η τελευταία του συνέντευξη). https://www.youtube.com/watch?v=VhyO8geT8ag (8+, 29.50+) Επίσκεψη 30/ 5/ 2024.

59 https://en.wikipedia.org/wiki/National_Security_Action_Memorandum_273

ΤΕΛΟΣ ΑΡΘΡΟΥ.