|
Το ΝΕΟ ΔΙΠΛΟ
τεύχος του ετήσιου τρίγλωσσου (κείμενα γραμμένα στην ελληνική,
αγγλική ή γαλλική γλώσσα) επιστημονικού περιοδικού ΚΕ [Κοινωνικές Επιστήμες],
την τρίτη χρονιά κυκλοφορίας του (2014), είναι αφιερωμένο σε μια από
τις σημαντικότερες έννοιες της σύγχρονης κοινωνιολογίας, σε μια από
τις θεμελιώδεις έννοιες που δομούν το επιστημονικό έργο του Γάλλου
κοινωνιολόγου Pierre Bourdieu, στην έννοια του π ε δ ί ο υ,
με αφορμή τη δημοσίευση, για πρώτη φορά παγκοσμίως, παράλληλα με τη
γαλλική επιθεώρηση Actes
de la recherche en sciences sociales, οκτώ σεμιναρίων που
είχε διεξαγάγει ο ίδιος και στα οποία εισήγαγε την έννοια αυτή,
και φέρει τον τίτλο:
Μ Ι Κ Ρ Ο Κ
Ο Σ Μ Ο Ι
ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ
ΠΕΔΙΟΥ
Τα κείμενα που εντάσσονται στη
θεματική του τεύχους έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό την ενεργοποίηση
της έννοιας του ΠΕΔΙΟΥ.
«Αρχικά, η έννοια αυτή χρησίμευσε για να προσδιορίσει μια θεωρητική
στάση ή, ακριβέστερα, μια αρχή κατασκευής των επιστημονικών
αντικειμένων. Δεν έμενε πια παρά να ενεργοποιήσουμε το επεξεργασμένο
σύστημα γενικών ερωτήσεων για να ανακαλύψουμε –εφαρμόζοντάς το σε
διαφορετικούς χώρους– τις ιδιαίτερες ιδιότητες κάθε πεδίου και τις
σταθερές που αποκαλύπτει η σύγκριση των διαφορετικών κόσμων [μικρόκοσμοι] που
αντιμετωπίζονται ως ισάριθμες “ιδιαίτερες περιπτώσεις του δυνατού”.
[…] Η εμμονή των επανειλημμένων ενεργοποιήσεων είναι ένας από τους
δυνατούς τρόπους που επιτρέπει να φέρουμε σε υψηλότερο βαθμό
γενίκευσης και τυποποίησης τις θεωρητικές αρχές που εμπλέκονται στην
εμπειρική μελέτη διαφορετικών κόσμων, και τους σταθερούς νόμους της
δομής και της ιστορίας των διαφόρων πεδίων. Η ανάλυση των πεδίων
στους διάφορους σχηματισμούς που μπορούν να λάβουν ανάλογα με τις εποχές
και τις εθνικές παραδόσεις […] σημαίνει ότι παραχωρούμε στη
συγκριτική μέθοδο όλη την αποτελεσματικότητά της. Αυτό μας οδηγεί,
πράγματι, στο να συλλάβουμε κάθε περίπτωση στην πιο συγκεκριμένη
μοναδικότητά της χωρίς να παραδοθούμε στην ιδιογραφική περιγραφή
(μιας καθορισμένης κατάστασης ενός καθορισμένου πεδίου), και να
προσπαθήσουμε να συλλάβουμε, με την ίδια κίνηση, τις σταθερές
ιδιότητες όλων των πεδίων και την ειδική μορφή που λαμβάνουν εντός
τους οι γενικοί μηχανισμοί και το σύστημα των εννοιών (κεφάλαιο,
επένδυση, συμφέρον κτλ.) που χρησιμοποιούνται για να τους
περιγράψουν». P. Bourdieu
P.
Bourdieu, Séminaires sur le concept de champ, 1972-1975 [P. Champagne, Προλεγόμενα]
O Bourdieu διεξήγαγε τα 8 σεμινάρια με αντικείμενο την έννοια του
πεδίου, που δημοσιεύονται εδώ, τον καιρό που ήταν διευθυντής στη
σημερινή École des hautes études en sciences sociales. Τα κείμενα των
σεμιναρίων αυτών, αδημοσίευτα
μέχρι σήμερα, αποφασίσθηκε να δημοσιευθούν τόσο στην
επιθεώρηση Actes de la recherche en sciences sociales («Théorie
du champ», No 200, 2013), όσο και στην παρούσα (Κοινωνικές Επιστήμες).
Σημειώνεται ότι η ένθετη εισαγωγή του P. Champagne συντάχθηκε ειδικά
για την ελληνική έκδοση.
P. Champagne, Σημειώσεις πάνω σε ορισμένες
αναγνώσεις της έννοιας του πεδίου
Fr.
Schultheis, Μελετώντας τον Weber και πηγαίνοντας πέρα από
αυτόν: η θεωρία του Pierre Bourdieu περί θρησκευτικού πεδίου
Στο κείμενο αυτό, παρουσιάζεται το πώς το θρησκευτικό πεδίο (με
αφετηρία την κοινωνιολογία του Weber) υπήρξε παραδειγματικό για την
ανάλυση άλλων κοινωνικών πεδίων, προσφέροντας στον Bourdieu τις
θεωρητικές προοπτικές και τα αναλυτικά εργαλεία για να κατανοήσει και
να κάνει κατανοητές τις κοινωνικές δυναμικές που χαρακτηρίζουν όλα τα
πεδία, δηλαδή, τον ανταγωνισμό γύρω από το μονοπώλιο του νόμιμου
ορισμού των διακυβευμάτων που ιδιάζουν σε κάθε πεδίο, την ύπαρξη ενός
ειδικού κεφαλαίου γύρω από το οποίο στρέφεται αυτή η διαπάλη και την
παραγωγή μιας συλλογικής πίστης στην ύπαρξη του πεδίου (illusio).
P. Champagne, Η έννοια του «πεδίου»
του Bourdieu και η εφαρμογή της στην ανάλυση των ΜΜΕ
Η αυτονομία του δημοσιογραφικού πεδίου βρίσκεται υπό συνεχή απειλή,
καθώς πρόκειται για το αβέβαιο και ασταθές αποτέλεσμα ασύμβατων αρχών
νομιμότητας, που συγκρούονται ή τουλάχιστον ανταγωνίζονται μεταξύ
τους για να επιβληθούν στο χώρο της δημοσιογραφίας, χώρο που
χαρακτηρίζεται από μια τριπλή πόλωση (πολιτική, οικονομική,
δεοντολογική).
Ν.
Παναγιωτόπουλος, Η έννοια του πεδίου και ο σχεσιακός τρόπος σκέψης
Το κείμενο επιχειρεί να καταδείξει, πρακτικά, τη συμβολή του
σχεσιακού τρόπου σκέψης, που προϋποθέτει η έννοια του πεδίου, στην
παραγωγή νέων επιστημονικών προτάσεων ή, καλύτερα, να επιβεβαιώσει
ότι η θεωρία του πεδίου λειτουργεί ως μια ελεγχόμενη ενεργοποίηση
επιστημολογικών αρχών κατασκευής κοινωνιολογικών αντικειμένων και
«τρέφεται από την αντιπαραβολή με καινούργια εμπειρικά αντικείμενα».
A. Boschetti, Οι εργασίες πάνω στο λογοτεχνικό
πεδίο: διακυβεύματα, κεκτημένα, προοπτικές
Με την παρουσίαση της συμβολής των εργασιών του Bourdieu που είναι
αφιερωμένες στη λογοτεχνία, το κείμενο επιχειρεί να δείξει ότι το
έργο του προσφέρει πολύτιμα εργαλεία για την αντιπαραβολή των
επιστημονικών κλάδων, καθώς πρόκειται για έναν συστηματικό τρόπο
σκέψης, ο οποίος, όταν εφαρμόζεται σε πολύ ετερογενή αντικείμενα,
επιτρέπει τη μεθοδική κυκλοφορία των ζητημάτων και των εννοιών.
Pierre Bourdieu, Τρεις μελέτες πεδίου
Το επιστημονικό
πεδίο
Το επιστημονικό πεδίο, το φαινομενικά καθαρό και ανιδιοτελές σύμπαν
της επιστήμης, είναι ένα κοινωνικό πεδίο όπως και τα άλλα, με τους
συσχετισμούς δυνάμεών του και τα μονοπώλιά του, τις διαμάχες και τις
στρατηγικές του, τα συμφέροντα και τα κέρδη του. Χώρος παιχνιδιού με
ειδικό διακύβευμα τη διαμάχη για το μονοπώλιο της επιστημονικής
αυθεντίας (κύρος, αναγνώριση, διασημότητα κτλ.), το επιστημονικό
πεδίο οφείλει τα πιο ουσιώδη χαρακτηριστικά του στο ότι οι παραγωγοί
του τείνουν να μην έχουν άλλους πιθανούς πελάτες από τους άμεσους
ανταγωνιστές τους
Η πολιτική
αντιπροσώπευση: στοιχεία για μια θεωρία του πολιτικού πεδίου
Η τάση συγκέντρωσης του πολιτικού κεφαλαίου σε έναν οργανισμό
αντιπροσώπευσης είναι τόσο πιο έντονη όσο περισσότερο οι
αντιπροσωπευόμενες ομάδες στερούνται κεφαλαίου, ιδίως πολιτισμικού.
Στην πάλη που εκτυλίσσεται στην πολιτική σκηνή, οι επαγγελματίες
έχουν πολιτικό βάρος ανάλογο με τη δύναμη κινητοποίησης που
διαθέτουν, δηλαδή την πίστωση και την πίστη που τους δίδεται, είτε
απευθείας από τους εντολοδότες τους, είτε από τα όργανα που επενδύουν
σ’ αυτούς στο μέτρο που εκείνοι επενδύουν σ’ αυτά.
Η δύναμη του
δικαίου: στοιχεία για μια κοινωνιολογία του νομικού πεδίου
Μια αυστηρή κοινωνιολογία του δικαίου διαφέρει από αυτό που κοινώς
καλείται «νομική επιστήμη» και αναδεικνύει την ύπαρξη ενός κοινωνικού
σύμπαντος σχετικά αυτόνομου ως προς τις εξωτερικές απαιτήσεις, στο
εσωτερικό του οποίου παράγεται και ασκείται η νομική εξουσία, η
κατεξοχήν μορφή νόμιμης συμβολικής βίας, το μονοπώλιο της οποίας ανήκει
στο κράτος. Το πρακτικό περιεχόμενο του νόμου, το οποίο αναφαίνεται
στην ετυμηγορία, είναι η έκβαση μιας συμβολικής μάχης ανάμεσα σε
επαγγελματίες προικισμένους με άνιση ικανότητα.
Εκτός θεματικής
M. Godelier, Ποιες κοινωνικές σχέσεις
καθιστούν ένα σύνολο ατόμων και ομάδων κοινωνία;
Η βασική ιδέα του κειμένου είναι ότι μόνο οι θρησκευτικο-πολιτικές
σχέσεις εγκαθιδρύουν και νομιμοποιούν την εδαφική κυριαρχία ενός
ορισμένου αριθμού κοινωνικών ομάδων, και ότι μόνο αυτές οι σχέσεις
έχουν τη δυνατότητα να καταστήσουν τις ομάδες αυτές πραγματικές
ιστορικές κοινωνίες. Η θέση αυτή αντικρούει την ιδέα, που μοιράζονται
οι περισσότεροι ανθρωπολόγοι, ότι οι σχέσεις συγγένειας αποτελούν τη
βάση της κοινωνίας.
B.
Vernier, Ο μετασχηματισμός των μορφών του φλερτ σε έξι
μουσουλμανικά χωριά της Ελλάδας
Οι νέοι ορισμένων μουσουλμανικών χωριών της Ελλάδας συνηθίζουν να
συναντιούνται κάθε μέρα δημοσίως, επί μία ώρα, για να φλερτάρουν.
Στόχος μας, εδώ, είναι να εξηγήσουμε την ποικιλομορφία των δομικών
μορφών αυτών των συναντήσεων σε έξι χωριά, τα οποία, ωστόσο, δεν
απέχουν πάνω από 30 χιλιόμετρα μεταξύ τους, την εξέλιξή τους σε ένα
διάστημα 13 ετών και την απουσία εσωτερικής συνοχής σε κάθε συνάντηση
από την άποψη των διαφόρων χαρακτηριστικών στοιχείων που ξεχωρίζουμε
σε καθεμιά. Φαίνεται, λοιπόν, ότι μια μελέτη ιστορικής και
συγκριτικής εθνογραφίας μπορεί να λειτουργήσει σαν πραγματικός
μηχανισμός επιστημονικού πειραματισμού που μας επιτρέπει να
ανακαλύψουμε ανθρωπολογικές αλήθειες γενικού χαρακτήρα.
A. Fine, V. Moulinié
& J.-Cl. Sangoï, Από τη μητέρα στην κόρη: η μετάδοση
της γονιμότητας
Πρόσφατες έρευνες στη Γαλλία καταδεικνύουν το αίσθημα ντροπής που
βιώνουν όσες γυναίκες έμειναν έγκυοι σε μια ηλικία που οι ίδιες και ο
περίγυρός τους θεωρούν πολύ προχωρημένη. Το αίσθημα αυτό μαρτυρεί ότι
υπάρχουν άρρητες νόρμες σχετικά με την κατάλληλη ηλικία για
αναπαραγωγή, καθώς και μια πραγματική απαγόρευση για τις γυναίκες να
γίνουν ξανά μητέρες όταν βρίσκονται σε ηλικία γιαγιάς. Οι τρεις
συγγραφείς του άρθρου, ανθρωπολόγοι και δημογράφοι, δείχνουν πώς
αυτές οι νόρμες αφορούν το ζήτημα της διαδοχής των γενεών, και
ιδιαίτερα το ζήτημα της μεταβίβασης της γενετήσιας ισχύος από τη
μητέρα στην κόρη.
R.
Castel, Ο «πόλεμος κατά της φτώχειας» στις Ηνωμένες Πολιτείες:
η κατάσταση της αθλιότητας σε μια κοινωνία της αφθονίας
Εξετάζοντας τις διαφορετικές προνοιακές πολιτικές που διαδέχτηκαν η
μία την άλλη στις Ηνωμένες Πολιτείες επί έναν αιώνα, επιχειρείται να
αναδειχθεί η οργανική σχέση ανάμεσα στην πολιτική άρνηση του status
της φτώχειας και τις ψυχολογίζουσες τεχνικές στο επίπεδο της
αντιμετώπισής της.
R. Boyer, Επτά σενάρια για το μέλλον της
Ευρωπαϊκής Ένωσης
Οι δυσκολίες που παρουσιάζονται ως προς την υπέρβαση της κρίσης στην
ευρωζώνη συνδέονται με την ανεπάρκεια της οικονομικής διακυβέρνησης
που θεσμοθετήθηκε με τις ευρωπαϊκές συνθήκες: οι διεθνείς
κεφαλαιαγορές, το Συμβούλιο της Ευρώπης, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα
και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιδιώκουν στόχους που αποδεικνύονται
ασύνδετοι, ενώ απουσιάζουν τα εργαλεία για μια συγκροτημένη
αντίδραση. Προκύπτουν, έτσι, διάφορα σενάρια σε σχέση με το συλλογικό
υποκείμενο που θα καταφέρει να επιβάλει τις απόψεις του και να
συντονίσει τα διάφορα εργαλεία οικονομικής πολιτικής.
F. Lebaron, Γιατί η λιτότητα σκοτώνει: οι
συνέπειες των πολιτικών λιτότητας στην Ευρώπη από το 2010
Οι κοινωνικές συνέπειες των πολιτικών λιτότητας στην Ευρώπη αποτελούν
διακύβευμα μείζονος σημασίας για τη δημοκρατία. Μόνο η πραγματοποίηση
μιας ανεξάρτητης επιστημονικής αποτίμησης των δημοσιονομικών
πολιτικών μπορεί να επιτρέψει τον ακριβή καταμερισμό ευθυνών για τη
διόγκωση των κοινωνικών δεινών.
Ν.
Παναγιωτόπουλος, Ερωτήματα για φιλοσόφους «ευγενούς ταπεινότητας»
Τα ερευνητικά προγράμματα που εμπεριέχονται στο κείμενο αυτό
αποτελούν ένα πολύ μικρό δείγμα των πολλών και γόνιμων προοπτικών
συνεργασίας που θα μπορούσαν να εγκαθιδρυθούν μεταξύ κοινωνιολογικής
και φιλοσοφικής έρευνας, ικανών να ανατρέψουν τις οφειλόμενες σχέσεις
τους και των οποίων η ποικιλία αντιστοιχεί στις διάφορες μορφές
επιδράσεων που προκαλεί η μη αναλυμένη άσκεπτη κοινωνική σχέση που
προβάλλουν όταν αναλύουν, φιλόσοφος και κοινωνιολόγος, αμοιβαία τη
σχέση τους.
|
