Ἀλλὰ τί, ἐπὶ τέλους, εἶναι ὁ φωτισμός; Δὲν εἶναι γνώση, εἶναι ἐπίγνωση. Εἶναι αὐτοφυὴς καὶ ἀναίτια καὶ θαυμασιώδης διάνοιξη τοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὴν πνευματικὴ διάσταση τῆς ὑπάρξεως. Ἡ ὁποία διάσταση δὲν προσδιορίζεται ἀπὸ τοὺς ὅρους τοῦ κόσμου, μολονότι τελεῖ ὑπὸ αὐτούς. Καὶ ἐδῶ ἀκριβῶς ἔγκειται τὸ δράμα τοῦ ἀνθρώπου στὸν κόσμο. Διότι ζητᾶ νὰ ἐπιβεβαιώσει τὴν ἐλευθερία του κάτω ἀπὸ ὅρους ἀνελευθερίας. Ἐπιθυμεῖ νὰ κραταιώσει τὴν ἀγάπη του κάτω ἀπὸ ὅρους ἀπιστίας. Προσπαθεῖ νὰ διασώσει τὴν αὐθεντικότητά του κάτω ἀπὸ ὅρους ἀναυθεντικούς. Νὰ διαπεραιώσει τὴν ἀλήθεια του κάτω ἀπὸ ὅρους ψεύδους. Νὰ διαλευκάνει τὴ θειότητά του κάτω ἀπὸ ὅρους δαιμονικότητας. Νὰ ὁλοκληρώσει τὴν ἑνότητα τοῦ προσώπου του κάτω ἀπὸ ὅρους διασπαραγμοῦ. Νὰ κοινωνήσει τὴν αἰωνιότητα κάτω ἀπὸ ὅρους χρονικότητας. Νὰ ἀρθεῖ πρὸς τὸ Εἶναι ἀποσπώμενος ἀπὸ τὶς ἁρπάγες τοῦ μηδενός. Νὰ πληρωθεῖ ἀπὸ νόημα ἐνῶ τὸν ἀπειλεῖ θανασίμως ἡ ἔλλειψη κάθε νοήματος.
Ὅλα αὐτὰ δὲν ἔχουν καμιὰ σχέση μὲ τὴν ἐξέλιξη. Ἔχουν σχέση μόνο μὲ τὸν φωτισμὸ τῆς ὑπάρξεως τοῦ ἀνθρώπου στὸν κόσμο. Καὶ δείχνουν πόσο περιπαθὴς καὶ τραγικὴ καὶ προβληματικὴ εἶναι τούτη ἡ ὕπαρξη. Ἀλλὰ καὶ πόσο μοναδικὴ εἶναι καὶ πολύτιμη, ἴδιο θαῦμα μέσα στὴ σκοτεινὴ καὶ ἀδιέξοδη διαδικασία τῆς τυφλῆς φυσικῆς ἐξέλιξης. Νὰ ταυτίσει κανεὶς τὸ ὅλον τῆς ὑπάρξεώς του μὲ τὸ ὅλο τῆς φυσικῆς ἐξέλιξης ἰσοδυναμεῖ μὲ ἐπιστροφὴ στὴ σκοτεινὴ ἀναγκαιότητα τῆς φύσεως, ἐνῶ τοῦ δωρήθηκε ἀρχεγόνως τὸ φωτεινὸ μονοπάτι τοῦ πνεύματος, ἀκριβῶς δηλαδὴ τῆς ὑπέρβασης τῆς ἀναγκαιότητας μέσα ἀπὸ τὴν ἀπροϋπόθετη ἐλευθερία, τὴν ὁποία διαθέτει ἐκ δωρεᾶς μόνον ὁ ἄνθρωπος. Ἐλευθερία ὄχι γιὰ νὰ αὐθαιρετήσει, ἀλλὰ ἐλευθερία γιὰ νὰ φωτισθεῖ.
Καὶ ὅλα αὐτὰ δὲν ἀποδεικνύονται, διότι ἂν ἀποδεικνύονταν θὰ ἦσαν ἀναγκαῖα, ἄρα ἀφώτιστα. Γι' αὐτὸ τὴ διαδικασία καὶ τὴ χαρὰ τοῦ φωτισμοῦ τὴν ἀντιλαμβάνεται καὶ τὴν καλλιεργεῖ ὁ ἄνθρωπος αὐτοφυῶς καὶ ἐκ δωρεᾶς. Ἔγκειται στὴν προσωπική του εὐθύνη, καὶ μόνον, νὰ σταθεῖ στὸ ὕψος τῆς ὀντολογικῆς δωρεᾶς τοῦ φωτισμοῦ. Εἶναι ἐλεύθερος νὰ διαλέξει καὶ τὸ σκότος. Τὸν καλεῖ ὅμως τὸ φῶς.
Χρῆστος Μαλεβίτσης, Ἡ Ζωὴ καὶ τὸ Πνεῦμα
