Τρίτη 8 Ιανουαρίου 2019
ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ (περίληψη διάλεξη 10/1/2019 Αθήνα Πνευμ. Κέντρο Δημ. Αθην.)
Δέκα θέσεις μεταφιλοσοφικού προβληματισμού
Ι. Ο λόγος (Diskurs) για την φιλοσοφική μέθοδο, χαρακτηρίζεται ως Λόγος της μεταφιλοσοφίας. Πράγμα που σημαίνει, ότι η ίδια η φιλοσοφία σκέπτεται τον εαυτό της κατά τον τρόπο με τον οποίο ερευνά τα αντικείμενά της. Οι ίδιοι οι φιλόσοφοι και όχι άλλοι ειδικοί επιστήμονες, στοχάζονται για τον ίδιο το φιλοσοφικώς σκέπτεσθαι.
ΙΙ. Ο Λόγος για τη φιλοσοφική μέθοδο είναι Λόγος αυτοστοχασμού του φιλοσοφείν, και κατά συνέπεια είναι συγκροτητικός της ίδιας της φιλοσοφίας. Η ίδια η φιλοσοφική μέθοδος συγκροτεί τους τύπους του φιλοσοφείν και τις μορφές του φιλοσοφικώς σκέπτεσθαι. Στις μέρες μας υπάρχουν τόσοι τύποι του φιλοσοφείν όσοι και οι φιλοσοφικές μέθοδοι, οι οποίες έχουν επινοηθεί κατά την νεωτερική και τη σύγχρονη εποχή. Μιλάμε λοιπόν π.χ. για διαλεκτική φιλοσοφία ή για φαινομενολογία ή για φιλοσοφία της αποδόμησης, επειδή οι φιλόσοφοι χρησιμοποιούν κατά σειρά τη διαλεκτική μέθοδο, τη φαινομενολογική ή την μέθοδο της αποδόμησης. Απαριθμώ τις επτά (7 τον αριθμό) φιλοσοφικές μεθόδους, οι οποίες επινοήθηκαν μετά τον 18ο αιώνα (από την εποχή του Kant) μέχρι τα τέλη του εικοστού αιώνα. Οι μέθοδοι αυτές κατά την ιστορική σειρά είναι: η υπερβατολογική μέθοδος η διαλεκτική μέθοδος η φαινομενολογική μέθοδος η ερμηνευτική μέθοδος η αναλυτική μέθοδος η κριτικο-διαλογική μέθοδος και η μέθοδος της αποδόμησης.
ΙΙ. Ο Λόγος για τη φιλοσοφική μέθοδο είναι Λόγος αυτοστοχασμού του φιλοσοφείν, και κατά συνέπεια είναι συγκροτητικός της ίδιας της φιλοσοφίας. Η ίδια η φιλοσοφική μέθοδος συγκροτεί τους τύπους του φιλοσοφείν και τις μορφές του φιλοσοφικώς σκέπτεσθαι. Στις μέρες μας υπάρχουν τόσοι τύποι του φιλοσοφείν όσοι και οι φιλοσοφικές μέθοδοι, οι οποίες έχουν επινοηθεί κατά την νεωτερική και τη σύγχρονη εποχή. Μιλάμε λοιπόν π.χ. για διαλεκτική φιλοσοφία ή για φαινομενολογία ή για φιλοσοφία της αποδόμησης, επειδή οι φιλόσοφοι χρησιμοποιούν κατά σειρά τη διαλεκτική μέθοδο, τη φαινομενολογική ή την μέθοδο της αποδόμησης. Απαριθμώ τις επτά (7 τον αριθμό) φιλοσοφικές μεθόδους, οι οποίες επινοήθηκαν μετά τον 18ο αιώνα (από την εποχή του Kant) μέχρι τα τέλη του εικοστού αιώνα. Οι μέθοδοι αυτές κατά την ιστορική σειρά είναι: η υπερβατολογική μέθοδος η διαλεκτική μέθοδος η φαινομενολογική μέθοδος η ερμηνευτική μέθοδος η αναλυτική μέθοδος η κριτικο-διαλογική μέθοδος και η μέθοδος της αποδόμησης.
ΙΙΙ. Ας σημειωθεί, ότι ο μεταφιλοσοφικός στοχασμός για την μέθοδο είναι συγκροτητικό και δομικό χαρακτηριστικό της νεώτερης και της σύγχρονης φιλοσοφίας σε αντίθεση προς την αρχαία φιλοσοφία, στην οποία οι μεθοδολογικοί προβληματισμοί τοποθετούνται στο περιθώριο. Η επισήμανση αυτή αναφέρεται σε δύο προβλήματα: πρώτον, στον ριζικό μετασχηματισμό της φιλοσοφίας (Karl-Otto Apel), o οποίος συντελείται κατά την νεωτερική εποχή (πρόκειται για τον μετασχηματισμό της φιλοσοφίας από μεταφυσική σε κριτική φιλοσοφία της ιστορίας και της κοινωνίας) και δεύτερον στην ιστορικότητα, στον ιστορικό χαρακτήρα της φιλοσοφικής μεθόδου εν γένει.
IV. Η ανακάλυψη ή η επινόηση των φιλοσοφικών μεθόδων είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον τρόπο, ο οποίος σε κάθε ιστορική συγκυρία επιλέγεται για να πραγματοποιηθεί το εγχείρημα της υπέρβασης της μεταφυσικής. Εξ άλλου δεν είναι τυχαία η διαπίστωση του Jürgen Habermas, ο οποίος υποστηρίζει ότι η νεωτερική και η σύγχρονη φιλοσοφία στο σύνολό της αυτοπροσδιορίζεται ως «μετά τη μεταφυσική" σκέπτεσθαι.
V. Στόχος της νεωτερικής και της σύγχρονης φιλοσοφίας ως τύπου φιλοσοφικώς σκέπτεσθαι, ο οποίος διαφέρει ριζικά από την παραδοσιακή μεταφυσική όχι μόνον ως προς τα θεματικά αντικείμενα, αλλά πρωτίστως ως προς την μέθοδο που "κατασκευάζει" για να συλλάβει την πραγματικότητα δεν είναι η υπέρβαση της μεταφυσικής, αλλά η ορθολογική πρακτική θέσπιση της ιστορικο-κοινωνικής πραγματικότητας.
VΙ. Η πραγματικότητα εν γένει (τα πράγματα, τα όντα) και κατά την παραδοσιακή μεταφυσική και κατά την κριτική φιλοσοφία της πρακτικής θέσπισης, συγκροτείται ως ολότητα, ως ενιαία οντότητα, η οποία περιλαμβάνει τρία επίπεδα: το επίπεδο του υλικού και πραγματολογικού κοινωνικού βιόκοσμου, το επίπεδο της επιστημονικής γνώσης (επιστήμες της φύσης και επιστήμες του πνεύματος) και το επίπεδο του φιλοσοφικώς σκέπτεσθαι. Αυτό το τελευταίο επίπεδο στο βαθμό που δεν είναι εξωτερικό ως προς την ανθρώπινη ύπαρξη, αλλά εγγενής και εσωτερική λειτουργία της, επωμίζεται τον ρόλο του κατασκευαστή του κόσμου, της ίδιας της πραγματικότητας. Με άλλα λόγια στο ερώτημα: γιατί φιλοσοφούμε, η απάντηση δεν έχει να κάνει με γνωσιοθεωρητικά προβλήματα, αλλά συνδέεται άρρηκτα με την "κατασκευή του κόσμου". Αυτό σημαίνει, ότι η φιλοσοφική σκέψη σε αντιπαραβολή προς την επιστημονική σκέψη δεν είναι μία πνευματική διαδικασία μέσω της οποίας παράγεται γνώση (όπως συμβαίνει με την επιστήμη), αλλά είναι μία πνευματική διαδικασία, μέσω της οποία επινοείται η έννοια (Begriff), η οποία είναι συγκροτητική του πράγματος. Στο ερώτημα: ποιό είναι το έργο του φιλοσόφου, η απάντησή μας έχει ως εξής: ο φιλόσοφος έχει ως έργο του την "κατασκευή" εννοιών, μέσω των οποίων συγκροτούνται τα πράγματα, τα όντα.
VII. Τα πεδία της μεταφιλοσοφικής μετακριτικής, της παραδοσιακής μεταφυσικής, από τη σκοπιά της νεωτερικής και της σύγχρονης φιλοσοφίας, μπορούν να ορισθούν σε πέντε σημεία. Αυτά είναι τα εξής: πρώτον, η σχέση της φιλοσοφικής μεθόδου με την λογική και τις επιστημονικές εκδοχές της. Δεύτερον, η διαχείριση των πορισμάτων της εμπειρίας, δηλαδή των αισθητηριακών μηχανισμών κατά τον Kant. Τρίτον, η πραγματολογία της υπέρβασης του διχασμού ανάμεσα στο υποκείμενο και το αντικείμενο. Τέταρτον, ο χαρακτηρισμός του πράγματος (είτε πρόκειται για τη φύση είτε για την κοινωνία) ως εξωτερικού αντικειμένου σε σχέση προς το σκέπτεσθαι ή ως εσωτερικού στοιχείου του ίδιου του φιλοσοφείν. Πέμπτον, το χειραφετητικό διαφέρον (Interesse) του φιλοσοφικώς σκέπτεσθαι, το οποίο κατά την νεωτερική εποχή, παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο ιδιαίτερα μετά την ιστορικοφιλοσοφική εμπειρία της σκέψης του Karl-Marx.
VIII. Οι υφιστάμενες επτά φιλοσοφικές μέθοδοι, διακρίνονται σε δύο θεμελιώδεις κατηγορίες: πρώτον, στις υπερβατολογικο-τυπικό-αναλυτικές και δεύτερον, στις διαλεκτικο-κριτικό-ερμηνευτικές. Τα κριτήρια για τη διάκριση αυτή είναι δύο: πρώτον, ο μεθοδολογικός ορθολογισμός και η ιστορική προοπτική της απελευθέρωσης του ανθρώπου σε αντίθεση προς τον μεθοδολογικό φετιχισμό και την υπερβατολογική υπερτροφία του πνεύματος και δεύτερον, ο τύπος υπέρβασης της παραδοσιακής μεταφυσικής και κατά συνέπεια η τελική μορφή μετασχηματισμού της φιλοσοφίας σήμερα. Στην πρώτη κατηγορία εντάσσονται οι εξής φιλοσοφικές μέθοδοι: η υπερβατολογική, η αναλυτική, η κριτικο-διαλογική και η μέθοδος της αποδόμησης. Στη δεύτερη κατηγορία εντάσσονται η διαλεκτική μέθοδος, η φαινομενολογική και η ερμηνευτική.
V. Στόχος της νεωτερικής και της σύγχρονης φιλοσοφίας ως τύπου φιλοσοφικώς σκέπτεσθαι, ο οποίος διαφέρει ριζικά από την παραδοσιακή μεταφυσική όχι μόνον ως προς τα θεματικά αντικείμενα, αλλά πρωτίστως ως προς την μέθοδο που "κατασκευάζει" για να συλλάβει την πραγματικότητα δεν είναι η υπέρβαση της μεταφυσικής, αλλά η ορθολογική πρακτική θέσπιση της ιστορικο-κοινωνικής πραγματικότητας.
VΙ. Η πραγματικότητα εν γένει (τα πράγματα, τα όντα) και κατά την παραδοσιακή μεταφυσική και κατά την κριτική φιλοσοφία της πρακτικής θέσπισης, συγκροτείται ως ολότητα, ως ενιαία οντότητα, η οποία περιλαμβάνει τρία επίπεδα: το επίπεδο του υλικού και πραγματολογικού κοινωνικού βιόκοσμου, το επίπεδο της επιστημονικής γνώσης (επιστήμες της φύσης και επιστήμες του πνεύματος) και το επίπεδο του φιλοσοφικώς σκέπτεσθαι. Αυτό το τελευταίο επίπεδο στο βαθμό που δεν είναι εξωτερικό ως προς την ανθρώπινη ύπαρξη, αλλά εγγενής και εσωτερική λειτουργία της, επωμίζεται τον ρόλο του κατασκευαστή του κόσμου, της ίδιας της πραγματικότητας. Με άλλα λόγια στο ερώτημα: γιατί φιλοσοφούμε, η απάντηση δεν έχει να κάνει με γνωσιοθεωρητικά προβλήματα, αλλά συνδέεται άρρηκτα με την "κατασκευή του κόσμου". Αυτό σημαίνει, ότι η φιλοσοφική σκέψη σε αντιπαραβολή προς την επιστημονική σκέψη δεν είναι μία πνευματική διαδικασία μέσω της οποίας παράγεται γνώση (όπως συμβαίνει με την επιστήμη), αλλά είναι μία πνευματική διαδικασία, μέσω της οποία επινοείται η έννοια (Begriff), η οποία είναι συγκροτητική του πράγματος. Στο ερώτημα: ποιό είναι το έργο του φιλοσόφου, η απάντησή μας έχει ως εξής: ο φιλόσοφος έχει ως έργο του την "κατασκευή" εννοιών, μέσω των οποίων συγκροτούνται τα πράγματα, τα όντα.
VII. Τα πεδία της μεταφιλοσοφικής μετακριτικής, της παραδοσιακής μεταφυσικής, από τη σκοπιά της νεωτερικής και της σύγχρονης φιλοσοφίας, μπορούν να ορισθούν σε πέντε σημεία. Αυτά είναι τα εξής: πρώτον, η σχέση της φιλοσοφικής μεθόδου με την λογική και τις επιστημονικές εκδοχές της. Δεύτερον, η διαχείριση των πορισμάτων της εμπειρίας, δηλαδή των αισθητηριακών μηχανισμών κατά τον Kant. Τρίτον, η πραγματολογία της υπέρβασης του διχασμού ανάμεσα στο υποκείμενο και το αντικείμενο. Τέταρτον, ο χαρακτηρισμός του πράγματος (είτε πρόκειται για τη φύση είτε για την κοινωνία) ως εξωτερικού αντικειμένου σε σχέση προς το σκέπτεσθαι ή ως εσωτερικού στοιχείου του ίδιου του φιλοσοφείν. Πέμπτον, το χειραφετητικό διαφέρον (Interesse) του φιλοσοφικώς σκέπτεσθαι, το οποίο κατά την νεωτερική εποχή, παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο ιδιαίτερα μετά την ιστορικοφιλοσοφική εμπειρία της σκέψης του Karl-Marx.
VIII. Οι υφιστάμενες επτά φιλοσοφικές μέθοδοι, διακρίνονται σε δύο θεμελιώδεις κατηγορίες: πρώτον, στις υπερβατολογικο-τυπικό-αναλυτικές και δεύτερον, στις διαλεκτικο-κριτικό-ερμηνευτικές. Τα κριτήρια για τη διάκριση αυτή είναι δύο: πρώτον, ο μεθοδολογικός ορθολογισμός και η ιστορική προοπτική της απελευθέρωσης του ανθρώπου σε αντίθεση προς τον μεθοδολογικό φετιχισμό και την υπερβατολογική υπερτροφία του πνεύματος και δεύτερον, ο τύπος υπέρβασης της παραδοσιακής μεταφυσικής και κατά συνέπεια η τελική μορφή μετασχηματισμού της φιλοσοφίας σήμερα. Στην πρώτη κατηγορία εντάσσονται οι εξής φιλοσοφικές μέθοδοι: η υπερβατολογική, η αναλυτική, η κριτικο-διαλογική και η μέθοδος της αποδόμησης. Στη δεύτερη κατηγορία εντάσσονται η διαλεκτική μέθοδος, η φαινομενολογική και η ερμηνευτική.
IX. Εάν τελικά φιλοσοφία είναι η ανακάλυψη της "έννοιας" μέσω της οποίας συγκροτείται το πράγμα, η πραγματικότητα, τότε η μέθοδος στη φιλοσοφία δεν είναι μία τεχνική υπόθεση, αλλά είναι το ίδιο το φιλοσοφείν. Ο Heidegger γράφει χαρακτηριστικά: "η έννοια της μεθόδου είναι ριζωμένη πρωταρχικώς στην "ανταπόκριση" με τα ίδια τα πράγματα και δεν είναι απλή τεχνική χειρονομία" (Είναι και Χρόνος παρ. 7). Από τη σκοπιά και των δύο πραγματολογικών παραμέτρων, μέσω των οποίων ερευνώ της φιλοσοφική μέθοδο, δηλαδή από τη σκοπιά της ιστορικότητάς της και από τη σκοπιά του διαδικαστικού μηχανισμού της, για να υπερβούμε την παραδοσιακή μεταφυσική διαπιστώνουμε, ότι μέθοδος και φιλοσοφείν είναι το ίδιο πράγμα. Με άλλα λόγια ταυτίζονται. Δεν υφίσταται κανένας διαχωρισμός ανάμεσα στις μεθοδολογικές μεθοδεύσεις και στα γνωστικά αντικείμενα όπως συμβαίνει στις επιστήμες ή ακόμη και στους θεσμούς οργάνωσης του κοινωνικού βιόκοσμου. Στο φιλοσοφικώς σκέπτεσθαι, η ίδια η σκέψη είναι η μέθοδος.
X. Βρισκόμαστε σε μία ιστορική συγκυρία, στα πραγματολογικά πλαίσια της οποίας, ο άνθρωπος στην υπαρκτική υπόστασή του αντιλαμβάνεται, ότι και ως γνώση και ως γλώσσα και ως ύπαρξη, προσδιορίζεται από το φιλοσοφείν ως την κατεξοχήν "κατασκευαστική" σκέψη της εποχής του. Στην ιστορία της φιλοσοφίας, μία τέτοιου τύπου ιστορικο-κοινωνική συγκυρία σπανίζει. Στην αρχαία φιλοσοφία, η χειραφέτηση του ανθρώπου εκείνης της κοινωνίας, συνετελέσθη τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Στη νεώτερη εποχή, κάτι τέτοιο κατέστη γεγονός με τον Hegel και τον Marx. Μετά από δύο αιώνες στη δική μας εποχή, στην ιστορική συγκυρία του εικοστού πρώτου αιώνα, ο άνθρωπος ως ύπαρξη, ως γνώση και ως γλώσσα έχει ανάγκη ενός πνεύματος, το οποίο συνηγορεί υπέρ μίας νέας διαμεσολάβησης, ανάμεσα στη φιλοσοφική σκέψη και τη μέθοδό της.
X. Βρισκόμαστε σε μία ιστορική συγκυρία, στα πραγματολογικά πλαίσια της οποίας, ο άνθρωπος στην υπαρκτική υπόστασή του αντιλαμβάνεται, ότι και ως γνώση και ως γλώσσα και ως ύπαρξη, προσδιορίζεται από το φιλοσοφείν ως την κατεξοχήν "κατασκευαστική" σκέψη της εποχής του. Στην ιστορία της φιλοσοφίας, μία τέτοιου τύπου ιστορικο-κοινωνική συγκυρία σπανίζει. Στην αρχαία φιλοσοφία, η χειραφέτηση του ανθρώπου εκείνης της κοινωνίας, συνετελέσθη τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Στη νεώτερη εποχή, κάτι τέτοιο κατέστη γεγονός με τον Hegel και τον Marx. Μετά από δύο αιώνες στη δική μας εποχή, στην ιστορική συγκυρία του εικοστού πρώτου αιώνα, ο άνθρωπος ως ύπαρξη, ως γνώση και ως γλώσσα έχει ανάγκη ενός πνεύματος, το οποίο συνηγορεί υπέρ μίας νέας διαμεσολάβησης, ανάμεσα στη φιλοσοφική σκέψη και τη μέθοδό της.
ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)