Τετάρτη, 27 Ιουλίου 2011
Προμηθεύς Πυρφόρος - Τιμῶντας τόν Αἰσχύλο
Δεδούση Βασιλική
- Γεννήθηκε στην Αθήνα και είναι μόνιμος κάτοικος Νέας Πεντέλης από το 1982.
- Είναι Εκπαιδευτικός – Φιλόλογος και διδάσκει στο Γενικό Λύκειο Νέας Πεντέλης.
Αισχύλος: περί Κράτους και Βίας (1)
Α ι σ χ ύ λ ο ς
525–456 π.Χ.
Προμηθεύς Δεσμώτης
Ι
§1
Ο «Προμηθεύς Δεσμώτης» είναι το πρώτο δράμα μιας τριλογίας με τον τίτλο: Προμήθεια. Το δεύτερο δράμα ήταν ο «Προμηθεύς λυόμενος» και το τρίτο ο «Προμηθεύς Πυρφόρος». Με την τριλογία αυτή, ο Αισχύλος θέλησε μάλλον να εκφράσει ένα είδος κοσμοθεωρίας, της οποίας η διαλεκτική–νοητή γραμμή ξεκινούσε με τη βία και το Κράτος ως δύναμη των αντιθέσεων («Προμηθεύς Δεσμώτης») περνούσε στη συμφιλίωση («Προμηθεύς λυόμενος») για να αποκορυφωθεί στη δικαιοσύνη και την ειρηνική συμβίωση («Προμηθεύς Πυρφόρος»). Το γεγονός βέβαια ότι δεν σώθηκαν τα δύο τελευταία δράματα, εκτός από ορισμένα αποσπάσματα του «Λυόμενου», δεν μας επιτρέπει παρά να σκεφτόμαστε με γνώμες και υποθέσεις.
§2
Στο πρώτο δράμα οι βασικοί ανταγωνιστές είναι δύο: Ο Δίας και ο Προμηθέας. Με βάση την εκδοχή του σχετικού μύθου, ο Δίας αποφάσισε να καταστρέψει το γένος των ανθρώπων και τότε ο Προμηθέας θέλησε να το σώσει δίνοντάς του τη φωτιά που στο μεταξύ είχε κλέψει από τον Ήφαιστο. Ο κοσμοκράτορας Δίας εξοργίστηκε γι’ αυτό και έστειλε τα όργανά του, το Κράτος και τη Βία, να συλλάβουν τον Προμηθέα και να τον μεταφέρουν στον Καύκασο. Σε όλο το δράμα, διάχυτη είναι η σκληρότητα και η ανελεημοσύνη του Δία, κάτι για το οποίο υπερηφανεύονται τα όργανά του, το Κράτος και η Βία. Αυτά εδώ, μεθερμηνεύοντας τη βούληση του Δία, φέρνουν τον Τιτάνα στα ακατοίκητα βουνά του Καυκάσου, για να τον αλυσοδέσουν. Το έργο τούτο ανατίθεται στον Ήφαιστο, ο οποίος συμπάσχει με τον Προμηθέα και εκτελεί τούτο απεχθές καθήκον χωρίς τη θέλησή του. Απεναντίας, το Κράτος, ως πιστός υπηρέτης του Δία, γίνεται ο δήμιος του Τιτάνα και δεν χάνει την ευκαιρία να τον χλευάσει.
§3
Τι συμβολίζουν το Κράτος και η Βία; Το πρώτο την εξουσία του Δία και το δεύτερο τον τρόπο άσκησης αυτής της εξουσίας. Ο ήρωας του δράματος, ο Προμηθέας, συμβολίζει την αντίσταση σε τούτη την εξουσία. Αντιστέκεται από αγάπη για τους ανθρώπους και την ελευθερία (τους). Επιχειρεί να τους δώσει το παντέχνου πυρός σέλας, δηλαδή τη λάμψη της πάντεχνης φωτιάς, και έτσι αποδεικνύεται ως ο πρώτος που μεταδίδει τον ανθρώπινο πολιτισμό. Ποιος αποκαλύπτεται ως εχθρός αυτού του πολιτισμού; Το Κράτος. Ως φορέας εξουσίας, αυτό δεν είναι κατάκτηση του ανθρώπινου πολιτισμού, παρά το ευθέως αντίθετο του τελευταίου. Τούτο μαρτυρούν και τα αθώα, αλλά μεστά νοήματος λόγια του Ήφαιστου: 1. «σκληρός είναι ο καθένας που παίρνει την εξουσία» (στ.35)·τουτέστιν, η εξουσία δεν συμβαδίζει με την ανθρωπινότητα, αλλά είναι απανθρωπιά. 2. αποτεινόμενος στο Κράτος του λέει πως πάντα ήταν άσπλαχνο και θρασύ (στ.42), δηλαδή ανήκει στη φύση του να είναι εξ-ουσία, ήτοι εκτός ουσίας.
Η σοφία της ευφυϊας
Ν. Λυγερός |
Το ερώτημα αν μπορούν οι λίγοι, οι κικρές ομάδες εδώ και τώρα να τροποποιήσουν το περοβάλον τους, λυτρώνοντας τον κάθε άνθρωπο επιτέλους από τη μανιώδη ανάγκη των πόθων, μπορεί να ενσωματωθεί σε ένα ευρύτερο πλαίσιο το οποίο είναι δράση των ολίγων. Με άλλα λόγια, ποιος δημιουργεί την εξέλιξη των ανθρώπων;
Από τη μια πλευρά υπάρχει το σύστημα και η μάζα και από την άλλη οι ιδιομορφίες. Τα πρώτα δημιουργούν τη συνέχεια, τη ροή, η οποία βασίζεται και στη λειτουργικότητα και στην αδράνεια. Τα δεύτερα, τις αλλαγές με τη ριζοσπαστική τους έννοια. Και τα δύο είναι σημαντικά για τη γενική εξέλιξη δίχως όμως αυτό να σημαίνει ότι έχουν τον ίδιο ρόλο. Διότι έχουμε τους ηθοποιούς και τους σκηνοθέτες.
Ο Προμηθέας αποτελεί αρχέτυπο της ιδιοφυίας δηλαδή ανήκει στις ιδιομορφίες, που είναι ικανές να αλλάξουν τον κόσμο. Ενώ ο Δίας συμβολίζει το σύστημα. Και δεν υπάρχει στην ουσία, διαφορά πνεύματος μα διαφορά όντος. Διότι ο Δίας αντιπροσωπεύει την αιωνιότητα ενώ η οντολογία του Προμηθέα είναι η θεολογία του. Και δεν είναι μια μάχη της σοφίας ενάντια της ευφυίας, αλλά συστήματος και ιδιομορφίας.
Το παράδιξο προέρχεται από τη συνύπαρξη του εφήμερου και του αιώνιου στο χώρο του όντος και του έργου. Το σύμβολο του Προμηθέα ως Τίτανας πριν την καθοριστική του συνάντηση με τον Κένταυρο όσον αφορά στο θέμα της αθανασίας, είναι εκείνου του εφήμερου που δημιουργεί αιωνιότητα. Ως ον ο Προμηθέας ζει μέσα σε έναν πεπερασμένο χώρο ενώ παίρνει την πραγματική του διάσταση μέσω του χρόνου ως έργο.
Παρόλα αυτά τον κυρίαρχο ρόλο τον παίζει πάντοτε το σύστημα ακόμα και ο ρόλος της ιδιομορφίας είναι ο μόνος που είναι όντως σημαντικός. Με άλλα λόγια ακόμα και αν η μάζα ακολουθεί το σύστημα, στην ουσία είναι οι λίγοι που πράττουν για τους πολλούς. Άρα το θέμα δεν είναι αν όντως οι λίγοι μποροπύν να τροποποιήσουν το περιβάλλον τους εφόσον αυτό είναι θέμα ορισμού. Οι λίγοι υπάρχουν μόνο και μόνο για αυτόν τον λόγο. Είναι το έργο τους που δικαιολογεί την ύπαρξή τους. με αυτό μπορούμε να επινοήσουμε τους λίγους ως τους επόμενους ανθρώπους με την έννοια ότι η νοημοσύνη είναι εγκλωβισμένο μέλλον μέσα στο παρελθόν. Και η σοφία τους προέρχεται από αυτή τη γνώση.
Η δράση των ιδιομορφιών έχει όμως ανάγκη και από συντονισμό μέσω της ύπαρξης ενός δικτύου που επιτρέπει και εξασφαλίζει τη μετάδωση πληροφοριών που παραμένουν άγνωστες ή που δεν αξιοποιούνται από άλλους. Διότι η απομονωμένη δράση ακόμα και αν είναι αναγκαία είναι πολύ δύσκολη και σπάνια αποτελεσματική εξαιτίας της αδράνειας της μάζας και της λειτουργίας του συστήματος. Η δικτύωση των ιδιομορφιών είναι λοιπόν μια πρόκληση για όλη την ανθρωπότητα.
Από τη μια πλευρά υπάρχει το σύστημα και η μάζα και από την άλλη οι ιδιομορφίες. Τα πρώτα δημιουργούν τη συνέχεια, τη ροή, η οποία βασίζεται και στη λειτουργικότητα και στην αδράνεια. Τα δεύτερα, τις αλλαγές με τη ριζοσπαστική τους έννοια. Και τα δύο είναι σημαντικά για τη γενική εξέλιξη δίχως όμως αυτό να σημαίνει ότι έχουν τον ίδιο ρόλο. Διότι έχουμε τους ηθοποιούς και τους σκηνοθέτες.
Ο Προμηθέας αποτελεί αρχέτυπο της ιδιοφυίας δηλαδή ανήκει στις ιδιομορφίες, που είναι ικανές να αλλάξουν τον κόσμο. Ενώ ο Δίας συμβολίζει το σύστημα. Και δεν υπάρχει στην ουσία, διαφορά πνεύματος μα διαφορά όντος. Διότι ο Δίας αντιπροσωπεύει την αιωνιότητα ενώ η οντολογία του Προμηθέα είναι η θεολογία του. Και δεν είναι μια μάχη της σοφίας ενάντια της ευφυίας, αλλά συστήματος και ιδιομορφίας.
Το παράδιξο προέρχεται από τη συνύπαρξη του εφήμερου και του αιώνιου στο χώρο του όντος και του έργου. Το σύμβολο του Προμηθέα ως Τίτανας πριν την καθοριστική του συνάντηση με τον Κένταυρο όσον αφορά στο θέμα της αθανασίας, είναι εκείνου του εφήμερου που δημιουργεί αιωνιότητα. Ως ον ο Προμηθέας ζει μέσα σε έναν πεπερασμένο χώρο ενώ παίρνει την πραγματική του διάσταση μέσω του χρόνου ως έργο.
Παρόλα αυτά τον κυρίαρχο ρόλο τον παίζει πάντοτε το σύστημα ακόμα και ο ρόλος της ιδιομορφίας είναι ο μόνος που είναι όντως σημαντικός. Με άλλα λόγια ακόμα και αν η μάζα ακολουθεί το σύστημα, στην ουσία είναι οι λίγοι που πράττουν για τους πολλούς. Άρα το θέμα δεν είναι αν όντως οι λίγοι μποροπύν να τροποποιήσουν το περιβάλλον τους εφόσον αυτό είναι θέμα ορισμού. Οι λίγοι υπάρχουν μόνο και μόνο για αυτόν τον λόγο. Είναι το έργο τους που δικαιολογεί την ύπαρξή τους. με αυτό μπορούμε να επινοήσουμε τους λίγους ως τους επόμενους ανθρώπους με την έννοια ότι η νοημοσύνη είναι εγκλωβισμένο μέλλον μέσα στο παρελθόν. Και η σοφία τους προέρχεται από αυτή τη γνώση.
Η δράση των ιδιομορφιών έχει όμως ανάγκη και από συντονισμό μέσω της ύπαρξης ενός δικτύου που επιτρέπει και εξασφαλίζει τη μετάδωση πληροφοριών που παραμένουν άγνωστες ή που δεν αξιοποιούνται από άλλους. Διότι η απομονωμένη δράση ακόμα και αν είναι αναγκαία είναι πολύ δύσκολη και σπάνια αποτελεσματική εξαιτίας της αδράνειας της μάζας και της λειτουργίας του συστήματος. Η δικτύωση των ιδιομορφιών είναι λοιπόν μια πρόκληση για όλη την ανθρωπότητα.
Το ερώτημα αν μπορούν οι λίγοι, οι μικρές ομάδες εδώ και τώρα να τροποποιήσουν το περιβάλλον τους, λυτρώνοντας τον κάθε άνθρωπο επιτέλους από τη μανιώδη ανάγκη των πόθων, μπορεί να ενσωματωθεί σε ένα ευρύτερο πλαίσιο το οποίο είναι η δράση των ολίγων. Με άλλα λόγια, ποιος δημιουργεί την εξέλιξη των ανθρώπων;
Από τη μια πλευρά υπάρχει το σύστημα και η μάζα και από την άλλη οι ιδιομορφίες. Τα πρώτα δημιουργούν τη συνέχεια, τη ροή, η οποία βασίζεται και στη λειτουργικότητα και στην αδράνεια. Τα δεύτερα, τις αλλαγές με τη ριζοσπαστική τους έννοια. Και τα δύο είναι σημαντικά για τη γενική εξέλιξη δίχως όμως αυτό να σημαίνει ότι έχουν τον ίδιο ρόλο. Διότι έχουμε τους ηθοποιούς και τους σκηνοθέτες.
Ο Προμηθέας αποτελεί αρχέτυπο της ιδιοφυίας δηλαδή ανήκει στις ιδιομορφίες, που είναι ικανές να αλλάξουν τον κόσμο. Ενώ ο Δίας συμβολίζει το σύστημα. Και δεν υπάρχει στην ουσία, διαφορά πνεύματος μα διαφορά όντος. Διότι ο Δίας αντιπροσωπεύει την αιωνιότητα ενώ η οντολογία του Προμηθέα είναι η θεολογία του. Και δεν είναι μια μάχη της σοφίας ενάντια της ευφυΐας, αλλά συστήματος και ιδιομορφίας.
Το παράδοξο προέρχεται από τη συνύπαρξη του εφήμερου και του αιώνιου στο χώρο του όντος και του έργου. Το σύμβολο του Προμηθέα ως Τιτάνας πριν την καθοριστική του συνάντηση με τον Κένταυρο όσον αφορά στο θέμα της αθανασίας, είναι εκείνου του εφήμερου που δημιουργεί αιωνιότητα. Ως ον ο Προμηθέας ζει μέσα σε έναν πεπερασμένο χώρο ενώ παίρνει την πραγματική του διάσταση μέσω του χρόνου ως έργο.
Παρόλα αυτά τον κυρίαρχο ρόλο τον παίζει πάντοτε το σύστημα ακόμα και αν ο ρόλος της ιδιομορφίας είναι ο μόνος που είναι όντως σημαντικός. Με άλλα λόγια ακόμα και αν η μάζα ακολουθεί το σύστημα, στην ουσία είναι οι λίγοι που πράττουν για τους πολλούς. Άρα το θέμα δεν είναι αν όντως οι λίγοι μπορούν να τροποποιήσουν το περιβάλλον τους εφόσον αυτό είναι θέμα ορισμού. Οι λίγοι υπάρχουν μόνο και μόνο για αυτόν τον λόγο. Είναι το έργο τους που δικαιολογεί την ύπαρξή τους. Με αυτό μπορούμε να επινοήσουμε τους λίγους ως τους επόμενους ανθρώπους με την έννοια ότι η νοημοσύνη είναι εγκλωβισμένο μέλλον μέσα στο παρελθόν. Και η σοφία τους προέρχεται από αυτή τη γνώση.
(Πρόσθεσα εδώ την τελευταία παράγραφο)