Τρίτη 21 Δεκεμβρίου 2021
Δευτέρα 15 Νοεμβρίου 2021
ΓΙΩΡΓΟΣ Ι. ΤΣΙΑΝΤΗΣ- ΕΝΔΕΚΑ ΧΡΟΝΙΑ (1968-2010)
Μακριά έφυγες μα δίπλα μου σε νοιώθω
σαν αεράκι απόμακρο που πηγαινοφέρνει την κουρτίνα
σα φωνή ασίγαστη του όντος που φουσκώνει το ιστίο μεσοπέλαγα ανοίγοντας τους πόθους και τους στοχασμούς σου στο ταξίδι
ενώ παίζει με τα κύματα η μουσική (ο Σαββόπουλος κι ο Ντύλαν).
ΚΩΣΤΑΣ Ν. ΤΣΙΑΝΤΗΣ
Δευτέρα 4 Οκτωβρίου 2021
Παρασκευή 24 Σεπτεμβρίου 2021
Τρίτη 21 Σεπτεμβρίου 2021
Τρίτη 14 Σεπτεμβρίου 2021
Δευτέρα 13 Σεπτεμβρίου 2021
Σάββατο 11 Σεπτεμβρίου 2021
Παρασκευή 3 Σεπτεμβρίου 2021
Τρίτη 6 Ιουλίου 2021
ΤΡΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ. Αλαίν Μπαντιού [Ηθική], Μισέλ Φουκώ [Νίτσε], Νίτσε [Η Χαρούμενη Επιστήμη]
ΤΡΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ.
Στην πραγματικότητα αποδείχτηκε στην πράξη ότι η θεματική του θανάτου του ανθρώπου είναι συμβατή με την εξέγερση, με τη ριζική δυσαρέσκεια απέναντι στην κατεστημένη τάξη και με την πλήρη στράτευση στο πραγματικό των καταστάσεων, ενώ το θέμα της ηθικής και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι σαφώς συμβατό με τον αυτάρεσκο εγωισμό των ευκατάστατων, την εξυπηρέτηση των ισχυρών και τη διαφήμιση. Αυτά είναι τα γεγονότα.
Αλαίν Μπαντιού, Η Ηθική-Δοκίμιο για τη συνείδηση του Κακού, Εκδόσεις Scripta, Μετάφραση Βλάση Σκολίδη, Κώστα Μπόμπα. Αυτό που θέλει να πει ο Νίτσε είναι αφενός ότι η γνώση στερείται φύσης και ουσίας, αφετέρου ότι δεν υπάρχουν καθολικές συνθήκες της γνώσης: η γνώση είναι πάντοτε το ιστορικά προσδιοριζόμενο αποτέλεσμα ορισμένων συνθηκών, οι οποίες δεν ανήκουν στην τάξη της γνώσης. Στην πραγματικότητα, η γνώση δεν συνιστά ούτε δεξιότητα ούτε καθολική δομή, αλλά ένα συμβάν το οποίο ανήκει στον αστερισμό της δράσης. Ακόμα και όταν χρησιμοποιεί έναν ορισμένο αριθμό στοιχείων, τα οποία θεωρούνται καθολικά, η γνώση εξακολουθεί να ανήκει στην τάξη του αποτελέσματος, του συμβάντος, του αιτιατού. Έτσι μονάχα θα κατανοήσουμε μια σειρά κειμένων όπου ο Νίτσε αναφέρεται στον προοπτικό χαρακτήρα της γνώσης. Όταν ο Νίτσε λέει πως η γνώση είναι πάντοτε μια προοπτική, δεν εννοεί- ορμώμενος από ένα είδος καντιανισμού ή εμπειρισμού- πως η γνώση οριοθετείται στον άνθρωπο από έναν ορισμένο αριθμό συνθηκών, από τα όρια που θέτει η ανθρώπινη φύση, το ανθρώπινο σώμα ή η δομή της ίδιας της γνώσης. Όταν κάνει λόγο για τον προοπτικό χαρακτήρα της γνώσης, ουσιαστικά εννοεί πως δεν είναι δυνατόν να υπάρξει παρά μόνο υπό τη μορφή ορισμένου αριθμού-διαφορετικών μεταξύ τους και πολλαπλών ως προς την ουσία τους- ενεργημάτων, διά των οποίων το ανθρώπινο ον ιδιοποιείται και καθυποτάσσει τα πράγματα, αντιδρά σε έναν ορισμένο αριθμό καταστάσεων, επιβάλλοντας σχέσεις ισχύος. Πράγμα που σημαίνει ότι η γνώση συνιστά πάντοτε μια ορισμένη στρατηγική σχέση, υπό το καθεστώς της οποίας τελεί ο άνθρωπος. Γι΄ αυτόν ακριβώς το λόγο περιπίπτουμε σε αντίφαση κάθε φορά που επιχειρούμε να θεμελιώσουμε μια γνώση η οποία δεν θα ήταν από τη φύση της μεροληπτική, έμμεση, προοπτική. Ο προοπτικός χαρακτήρας της γνώσης δεν απορρέει από την ανθρώπινη φύση, αλλά από τον πάντοτε πολεμικό και στρατηγικό χαρακτήρα της γνώσης. Ο προοπτικισμός της προϋποθέτει πάντοτε την εκτύλιξη μιας μάχης, αποτέλεσμα της οποίας είναι η γνώση. Μισέλ Φουκώ, Τρία κείμενα για τον Νίτσε, Εκδόσεις Πλέθρον, Μετάφραση Δημήτρη Γκινοσάτη. Πράγματι, οι άνθρωποι θα δυσκολευτούν πολύ να μας καταλάβουν. Αναζητούμε λέξεις, ίσως αναζητούμε και αφτιά. Μα ποιοι είμαστε λοιπόν; Αν χρησιμοποιήσουμε μια παλιά έκφραση και απλώς αποκαλέσουμε τον εαυτό μας άθεο, άπιστό ή αμοραλιστή, πάλι απέχουμε από τον σωστό ορισμό μας: είμαστε και τα τρία πράγματα μαζί σε ένα στάδιο πολύ προηγμένο ώστε να καταλάβει κανείς, ώστε να μπορέσετε να καταλάβετε εσείς, κύριοι περίεργοι, τι νιώθει κανείς όταν είναι τέτοιος. Όχι, δεν έχει σχέση μ΄εμάς η πικρία και το πάθος του ανθρώπου που έχει ελευθερωθεί από τις αλυσίδες του κι όμως εξακολουθεί να οφείλει να μετατρέψει την απιστία του σε πίστη, σε σκοπό, σε μαρτύριο! Έχουμε καταλάβει πολύ καλά- κι αυτό μας έχει κάνει ψυχρούς και σκληρούς- ότι τίποτα στον κόσμο δεν συμβαίνει θεϊκά. Ακόμη και με τα ανθρώπινα μέτρα, τίποτε δεν συμβαίνει ορθολογικά, ευσπλαχνικά ή δίκαια: το ξέρουμε καλά, ο κόσμος στον οποίο ζούμε είναι μη θεϊκός, μη ηθικός, μη ανθρώπινος-τον ερμηνεύσαμε για πάρα πολύ καιρό εσφαλμένα και ψεύτικα, σύμφωνα όμως με την ευχή και τη θέληση του σεβασμού μας, δηλαδή σύμφωνα με μία ανάγκη. Γιατί ο άνθρωπος είναι ζώο που σέβεται! Είναι όμως και δύσπιστο ζώο: και το ότι ο κόσμος δεν έχει την αξία που πιστεύαμε, αυτό είναι το πιο σίγουρο πράγμα που συνέλαβε τελικά η δυσπιστία μας. Όσο πιο πολλή δυσπιστία, τόσο πιο πολλή φιλοσοφία. Φρίντριχ Νίτσε, Η Χαρούμενη Επιστήμη, Εκδόσεις Νησίδες, Μετάφραση Ζήση Σαρίκα.Τετάρτη 23 Ιουνίου 2021
Πέμπτη 17 Ιουνίου 2021
Poetics of Care(Diss) : Kevin Parker Eubanks
Poetics of Care- Diss https://core.ac.uk/download/pdf/210604376.pdf
Time and the Dasein of Modernism in Thomas Mann and Martin Heidegger (1924/1947)
Σάββατο 29 Μαΐου 2021
Σάββατο 8 Μαΐου 2021
Δευτέρα 26 Απριλίου 2021
Σάββατο 3 Απριλίου 2021
Πέμπτη 1 Απριλίου 2021
Παναγιώτης Νέλλας (1936-1986) – O θεολόγος, ο στοχαστής, ο άνθρωπος
Άρθρο εδώ: Παναγιώτης Νέλλας (1936-1986) – O θεολόγος, ο στοχαστής, ο άνθρωπος.
Τετάρτη 31 Μαρτίου 2021
Τρίτη 30 Μαρτίου 2021
Δευτέρα 29 Μαρτίου 2021
Τετάρτη 24 Μαρτίου 2021
Τρίτη 23 Μαρτίου 2021
Κυριακή 21 Μαρτίου 2021
Παρασκευή 19 Μαρτίου 2021
Τετάρτη 17 Μαρτίου 2021
Νίκος Ι. Τσιαντής, δάσκαλος (1898-1999). Απομνημονεύματα: Απόσπασμα [α]
Κατετάγην εις το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων Λαμίας. Μείναμε στους στρατώνες. Εκπαίδευση λίγες μέρες στην οπλασκία. Μας μετέφεραν στη Χαλκίδα, μας έβαλαν σ' ένα παλιοκάραβο ''το Αιγαίον''- χίλιοι περίπου άνδρες- έδωσαν ξηράν τροφοδοσίαν για 4 μέρες, και απέπλευσε δια Μ. Ασίαν.
Περάσαμε από το Βόλο. Από το λιμάνι είδαμε την πόλη. Συνεχίσαμε το ταξίδι. Όταν περνούσαμε τον Άθω ξέσπασε μεγάλη θαλασσοταραχή, κακοκαιρία, Βοριάς, βουνά τα κύματα. Το καράβι έρμαιον των κυμάτων, σχεδόν ακυβέρνητον, απελπίσθημεν- χανόμασται λέγαμε. Μετά από 2 ημέρες εκόπασε· συνεχίσαμε το ταξίδι, φθάσαμε στα στενά τα Δαρδανέλια.
Μπροστά μας υψώνονταν πανύψηλα τείχοι, μισοκατεστραμμένα αριστερά και δεξιά βουλιαγμένα καράβια. Μπήκαμε στα στενά και προχωρήσαμε, φθάσαμε στην Καλλίπολη, εκεί σταθμεύσαμε, πήραμε τροφοδοσία- είχαμε μέρες νηστικοί.
Η κακοκαιρία συνεχιζόταν. Φθάσαμε στα Μουδανιά. Βροχή καταρρακτώδης, οι κάτοικοι στην προκυμαία μας περίμεναν- χαρές, ζητωκραυγές, <Καλώς ήρθατε αδέλφια μας>. Διανυκτερεύσαμε στα σπίτια τους, και την επομένην πρωϊ ανεχωρήσαμε διά Προύσσαν. Ήταν 6 Δεκεμβρίου [1922] φθάσαμε στην Προύσσα, πήγαμε στο λόχο Προσκολλήσεως του Γ' Σώματος στρατού, κατενεμήθημεν σε λόχους και άρχισε Στρατιωτική Εκπαίδευση.
Δε βάσταξε πολύ. Σε λίγες μέρες άρχισαν αποστολές για το μέτωπο, την 11ην Μεραρχίαν, υπό τον Μέραρχον Κλαδάν που είχε την έδρα της στο Εσκή Σεχήρ. Στην Προύσσα έμειναν μόνο τα στελέχη του Λόχου για να δεχθούν νέες αποστολές.
Εγώ εκτελούσα χρέη Σιτιστού του Λόχου- ανεπλήρωσα τον λοχίαν σιτιστήν που έφυγε με άδεια. Συνέτασσα τους καταλόγους των αποστολών. εκράτησα τους φίλους μου, 1) Κώσταν Ηλιόπουλον, 2) Γεώργιον Αποστολόπουλον, 3) Γεώργιον Χονδρόν από Φιδάκια, 4) Ι.Παπαδόπουλον από Βλαχέρναν.
Μείναμε στην Προύσσαν μέχρι τέλους Μαίου 1923. Δεν ήρθαν νέες αποστολές και ο Λόχος μετακινήθηκε. Πήγαμε στο 'Ινεγκιολ προς το μέρος της Νίκαιας και ύστερα από ένα μήνα ο Λόχος διελύθη. Ο λοχαγός κ. Δημακόπουλος, με τα στελέχη του λόχου για το μέτωπο, δε με πήρε μαζί του- γιατί την προηγουμένη διαφωνήσαμε. Μας έστειλε μαζί με τον Ηλιόπουλο και Αποστολόπουλο στο Ανεξάρτητο Τάγμα, που ήταν Φρουρά του Βασιλέως Κων/νου όταν πήγε στην Μ. Ασία. Είχε την έδρα του στο Καράκιοϊ , σταθμόν Σιδηροδρομικόν έξω από το Εσκή Σεχήρ. Εμένα με προσέλαβον εις το Γραφείον του Τάγματος και τον Ηλιόπουλον ως Νοσοκόμον.
Ήταν 23 Αυγούστου το απόγευμα, [όταν] μας ειδοποίησαν να ετοιμασθούμε το βράδυ για φυλάκιο. Πιάσαμε την κορυφογραμμήν που ήταν απάνω από την έδραν του Τάγματος, είχε πρόχειρον συρματόπλεγμα και Χαράκωμα.
Στο Σταθμό φθάνουν συνεχώς αμαξοστοιχίαι από το Αφιόν (απεκόπησαν και απεκλείσθησαν λόγω οπισθοχωρήσεως), πυρομαχικά παντός είδους, ιματισμός- αποθήκαι ολόκληρες.
Μπροστά είχε μέτωπο το 2/39 Ευζώνων. Οπισθοχωρούσε και τον τομέα του αναλαβαίνομε εμείς. Περάσαμε νύχτα αγωνίας. Τα χαράματα δεχόμαστε τις πρώτες εχθρικές βολές. Κανόνια πολυβόλα-διατάσσεται αντεπίθεση.
Προχωρούμε με άλματα, τα πυρά συνεχίζονται αδιάκοπα, η ορμητικότης δεν διακόπτεται, απωθούνται, καταλαμβάνονται οι θέσεις των. Τα θύματα ήσαν 2 νεκροί και πολλοί τραυματίαι.
Στο σταθμό εξελίσσεται άλλο δράμα: καίγονται ιματισμοί, πυρομαχικά, οι φλόγες ουρανομήκεις, οι κρότοι από τις εκρήξεις, πραγματική κόλαση, συνεχίζεται η καταστροφή των αμαξοστοιχιών.
Κρατήσαμε το ύψωμα ως αργά τη νύχτα. Συνεπληρώθη η καταστροφή, μετεφέρθησαν οι τραυματίαι, πήραμε τους νεκρούς μας και οπισθοχωρήσαμε. Αφήσαμε το Καράκιοϊ και πιάσαμε τα πίσω υψώματα και παραμείναμε εκεί επί 2 ημέρας. Την τρίτη ημέρα ήρθε μιά φάλαγγα από Στρατιωτικά αυτοκίνητα, μας πήρε για να μας μεταφέρη στην Κίο <παραθαλάσσιο πόλη στην Προποντίδα>. Περάσαμε από την Προύσσα· αξιωματικοί του Φρουραρχείου δεν επέτρεψαν σε κανένα να κατεβή. Προχωρήσαμε φθάσαμε. Η πόλη ήταν έρημος, οι κάτοικοι την εγκατέλειψαν, εκείετο. Η παραλία ήταν γεμάτη από μπόγους δέματα παντός είδους σκορπισμένα.
Νομίζαμε ότι πλέον θα ξεκουραστούμε. Εβαλον να μας παρασκευάσουν σισίτιο, [οι άλλοι] σκορπίσαμε στην παραλία για να πλυθούμε. Δεν προκάμαμε. Οι σάλπιγγες καλούν συγκέντρωση. Τα υψώματα πάνω από την πόλη τα κατέλαβον οι Τούρκοι – έπρεπε να εκδιωχθούν.
Ανεστύχθημε και ξεκινήσαμε. Εγώ παρακολουθούσα τον Ταγματάρχη, βλέπαμε με αγωνίαν την εξέλιξιν. Προχωρούν συνεχώς οι δικοί μας, βάλλονται αδιάκοπα, τα πρώτα Τμήματα φθάνουν στην κορυφογραμμή, δέχονται συνεχώς αντεπιθέσεις, κρατούν με πείσμα τας θέσεις των. Ο Ταγματάρχης παρακολουθεί, με στέλνει με σημείωμα στον Αξιωματικό να αλλάξη θέση του ενός πολυβόλου.
'Εφθασα, δεν επρόκαμα να δώσω το σημείωμα, το τμήμα που κρατούσε την κορυφογραμμή οπισθοχωρεί. Ο αξιωματικός με το πιστόλι στο χέρι διατάσσει εφ΄ όπλου λόγχη. Αντεπίθεση κι εγώ επειθάρχησα. Μια φωνή ακούγεται Α έ ρ α- παιδιά επάνω τους. Ριχνόμαστε, οπισθοχωρούν, τους καταδιώκομε. Ανακαταλάβαμε το ύψωμα και εδρεώσαμε τας θέσεις μας.
Όπως προχωρούσαμε έτρεξα να καλυφθώ πίσω από ένα σωρό με πέτρες, δίπλα μου βλέπω τον φίλο μου στρατιώτη Αποστολόπουλο. Το εχθρικό πολυβόλο έβαζε συνεχώς, οι πέτρες σκορπούσαν. Φωνάζει ο Αποστολόπουλος: < κάτω Νίκο και μας έφαγαν>. Μόλις έκαμε διακοπή το πολυβόλο, επέστρεψα και έδωσα το σημείωμα στον αξιωματικό. Την ώρα εκείνη εσίγησε το ένα [μας] πολυβόλο, ετραυματίστηκε θανάσιμα ο σκοπευτής του. [Ο αξιωματικός] διατάσσει τους τραυματιοφορείς να τον παραλάβουν και να τον μεταφέρουν. Επέστρεψα κι εγώ μαζί τους στην πόλη.
Η μάχη συνεχιζόταν, το ύψωμα έπρεπε να κρατηθεί ως αργά τη νύχτα, για να οπισθοχωρήση η Φάλαγκα. Καθωρίστηκαν τα της οπισθοχωρήσεως, ωρίσθη το Τμήμα θυσίας που θα παρέμεινε μέχρι την 1 μία η ώρα. Μού έδωσε ο Ταγματάρχης τη Διαταγή να την παραδώσω στον αξιωματικό, και να παραμείνω κι εγώ να παρακολουθήσω. Παρέδωσα τη Διαταγή αλλά δεν παρέμεινα- επέστρεψα και ακολούθησα τη Φάλαγκα. Ήταν 29 Αυγούστου. Θυμήθηκα τον Αγιάννη το πανηγύρι του χωριού, έκαμα το σταυρό μου και παρακαλέσθηκα.
Δευτέρα 15 Μαρτίου 2021
ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΑΚΑΛΙΟΣ: Μια πνευματική φυσιογνωμία που μας λείπει- Από την παρουσίαση του τελευταίου βιβλίου του ΤΟ ΜΕΤΡΟ
Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΩΣ ΑΠΕΙΛΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ.
Για πρώτη φορά συμβαίνει στην ιστορία της ανθρωπότητας η δημιουργικότητα να απειλεί την ύπαρξη του ανθρώπινου είδους, τονίζει στο βιβλίο του ο Βακαλιός, αναφερόμενος εδώ στη δημιουργικότητα με τη μορφή της τεχνολογίας, και στοχαζόμενος πάνω στο είδος της τεχνολογίας που καταλήγει να γίνει κατάρα για τον άνθρωπο: την πολεμική τεχνολογία.
Η τεχνολογία του πολέμου δεν είναι βέβαια καινούργιο φαινόμενο. Συνοδεύει επί αιώνες την ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού, με την εξόντωση εκατομμυρίων ανθρώπων, ανθρώπινων κοινοτήτων ή και ολόκληρων λαών. Ωστόσο, επισημαίνει ο συγγραφέας, η καταστροφική ισχύς των σύγχρονων πολεμικών όπλων, όπως είναι τα πυρηνικά, απειλούν με εξαφάνιση όχι μόνο λαούς αλλά ολόκληρο το ανθρώπινο γένος. Εμπεριέχουν τη δυνατότητα της αυτοκαταστροφής: της εξόντωσης όχι μόνο του ηττημένου στον πόλεμο, αλλά και του «νικητή»[1]. Αυτού του είδους η απειλή επικρέμεται σήμερα πάνω στον πλανήτη.
«Χρόνους πολλούς μετά την Αμαρτία που την είπαν Αρετή μέσα στις εκκλησιές και την ευλόγησαν» γράφει ο Ελύτης. Αλλά ποιά η Αμαρτία; Ο πόλεμος, «η μεθοδευμένη και οιονεί επιστημονική καθυπόταξη του ανθρώπου»[2], λέει σε συνέντευξή του ο ποιητής, η «καταιγίδα που θα γεννήσει ο νους του ανθρώπου», όπως γράφει στο Προφητικό του 'Αξιον Εστί. Η άνευ όρων και ορίων δημιουργικότητα, η υπέρβαση του Μέτρου, λέει στο βιβλίο του ο Βακαλιός. Η ύβρις, όπως θάλεγαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι. Και γιατί συμβαίνει αυτό σήμερα;
Δεν έχουμε χρόνο να αναφερθούμε εδώ αναλυτικά στο γιατί. Αλλά όλοι κάθε μέρα καταλαβαίνουμε ότι ζούμε σ΄έναν πολιτισμό που όσο προχωράει, πάει να εξαφανίσει τον πολίτη. Σ΄ έναν πολιτισμό όπου η ΑΠΟΦΑΣΗ ΑΝΤΙΚΑΘΙΣΤΑΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ανάμεσα σε έτοιμες προτάσεις και προειλημμένες αποφάσεις- ίδια με την επιλογή μεταξύ καταναλωτικών, βιομηχανικών και τεχνικών προϊόντων στα σουπερμάρκετ και τα εμπορικά κέντρα.
Η κατάσταση αυτή συνοψίζεται στο βιβλίο με τη φράση ότι «η [σύγχρονη] τεχνολογία έχει αποκτήσει μια σχετική αυτονομία-αυτοκίνηση». Ο συγγραφέας φέρνει για παράδειγμα την αυτοματοποίηση-ρομποτοποίηση της παραγωγής ή και ενός τεχνικού συστήματος[3], γεγονός που μας παραπέμπει στο ζήτημα της τεχνητής νοημοσύνης πάνω στο οποίο τυγχάνουν ιδιαίτερης προσοχής οι επισημάνσεις του Στήβεν Χόκιγκ ή του νεαρού καθηγητή στο ΜΙΤ Κ. Δασκαλάκη[4]. Προς το παρόν, η αυτονομία-αυτοκίνηση της τεχνολογίας είναι σχετική, παρατηρεί ο Βακαλιός. Ο άνθρωπος μπορεί να παρέμβει. Ωστόσο, όπως γράφει, «αυτό δεν εφαρμόζεται, όταν εκτιμάται ότι κρίνονται τα συμφέροντα ενός κράτους, ενός λαού, αλλά και όταν κριθεί ότι έτσι εξυπηρετούνται ιμπεριαλιστικές επιδιώξεις ή ακόμα και ιδιοτελή συμφέροντα μιας πολυεθνικής».
Τί σημαίνουν τα λόγια αυτά; Ότι ενώ τα πράγματα προχωρούν, η παρέμβαση σ’ αυτά είναι δύσκολη. Ο συγγραφέας βλέπει την κοινωνία ανήμπορη να παρακολουθήσει τις εξελίξεις και στρέφει τις ελπίδες του στη διανόηση και τους επιστήμονες, οι οποίοι, με το ξεκίνημα της ατομικής εποχής, βρίσκονται να καλούνται να αναλάβουν ένα πρωτόγνωρο ηθικό χρέος απέναντι στην ανθρωπότητα. Αλλά κι εδώ οι δυσκολίες δεν είναι λίγες.
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΠΟΥ ΔΥΣΚΟΛΕΥΟΥΝ ΤΗ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΗΘΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ
Ο συγγραφέας εντοπίζει τρεις αντικειμενικούς όρους που δυσκολεύουν τη συνειδητοποίηση του ηθικού ζητήματος από τον επιστήμονα. Πρώτον, «το γεγονός ότι η δυναμική της έρευνας εξ ορισμού απορρίπτει τους όποιους ηθικούς ενδοιασμούς του ερευνητή επιστήμονα»[5]. Ο ερευνητής στο εργαστήριό του δε λειτουργεί με ηθικούς όρους. Λειτουργεί οδηγούμενος από τη δυναμική της ίδιας της ερευνητικής διαδικασίας που τη βιώνει ως δημιουργική του αυτοπραγμάτωση, ως νόημα ζωής, θέτοντας στο περιθώριο τους ηθικούς περιορισμούς. Δεύτερον, «το γεγονός ότι έχει παρέλθει η εποχή που η επιστήμη καθαυτή ήταν φορέας ηθικής. Ο καπιταλισμός, αντιμετωπίζοντας την επιστήμη ως άμεση παραγωγική δύναμη που υπηρετεί το κέρδος, έχει καταργήσει τη σχέση επιστήμης και ηθικής»[6]. Ας θυμηθούμε εδώ τους στίχους του Βάρναλη: «Και συ, τσούλα των δήμιων, Επιστήμη, της Αλήθειας εσχάτη τεφροδόχα». Και τρίτον, το γεγονός ότι η αναγνώριση του έργου του επιστήμονα ερευνητή, από την οργανωμένη κοινωνία εξακολουθεί να λειτουργεί ως ανασταλτικός ηθικός παράγοντας στη συνειδητοποίηση του ηθικού διλήμματος[7]. Σε τί συνίσταται το δίλημμα;
ΤΟ ΗΘΙΚΟ ΔΙΛΗΜΜΑ ΤΟΥ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑ[8]
Η εποχή που ξεκίνησε με την ανακάλυψη και χρήση της ατομικής ενέργειας έθεσε ‘’το δραματικό δίλημμα στον επιστήμονα να επιλέξει τον ανθρώπινο εαυτό του ή τον δημιουργικό εαυτό του’’[9]. Το ηθικό αυτό δίλημμα έχει σαν ένα του πόλο την αυτοπραγμάτωση του επιστήμονα μέσα από την επιστημονική έρευνα, η οποία διέπεται από τη ‘’δυναμική της ακόρεστης γνώσης’’, από την ‘’επ’ άπειρον υπέρβαση του εαυτού’’[10]. Σαν δεύτερο πόλο του έχει το ηθικό χρέος του επιστήμονα απέναντι στην ύπαρξη της ανθρωπότητας. Το χρέος αυτό, τονίζει ο Βακαλιός, το γεννά «η ιδιαιτερότητα της εποχής μας και του κόσμου που ξανοίγεται μπροστά μας»: τουτέστιν, «το γεγονός ότι η δημιουργικότητα του ανθρώπου ως υπερβατικού όντος μπορεί να απειλήσει [την ίδια] την ύπαρξή του»: το ανθρώπινο είδος[11].
Τα γεγονότα μαρτυρούν, γράφει ο συγγραφέας, ότι η συνειδητοποίηση αυτού του ηθικού χρέους δεν ήταν εύκολη υπόθεση για τον φυσικό επιστήμονα. Κάποιοι μάλιστα δεν το εξέλαβαν καν ως ηθικό πρόβλημα.
Ο 2ος Π.Π. και εν συνεχεία ο Ψυχρός πόλεμος δημιούργησαν καταστάσεις που έδειξαν όλο σχεδόν το φάσμα των ηθικών στάσεων ενός επιστήμονα απέναντι στο ζήτημα[12].
Λίγο πριν τον πόλεμο, ο Αλμπερτ Αϊνστάιν, γνωρίζοντας τις επιστημονικές δυνατότητες που είχε η ναζιστική Γερμανία για την ατομική βόμβα, συμφώνησε στην πρόταση του Λίο Ζίλαρντ (ειδικού στα θέματα της πυρηνικής σχάσης) να ενημερώσει με επιστολή του (2 Αυγ.1939) τον πρόεδρο Ρούσβελτ για το ζήτημα[13], γνωρίζοντάς του παράλληλα τις αντίστοιχες δυνατότητες που είχαν οι ΗΠΑ. Το γεγονός αυτό συνδυαζόμενο με τις πληροφορίες των ΗΠΑ για την συνεχή παραγωγή ‘’βαρέος ύδατος’’ από τους ναζιστές (1940-43)[14], συνέβαλε στην έγκριση του σχεδίου Μανχάταν (1942) για την κατασκευή της πρώτης ατομικής βόμβας στο Λος Άλαμος[15].
Ο Ρόμπερτ Οπενχάϊμερ, μαζί με ένα μεγάλο σύνολο επιστημόνων, πέτυχαν μέσα σε τρία χρόνια την κατασκευή της πρώτης ατομικής βόμβας (τη σχάση πυρήνων ουρανίου) την οποία και δοκίμασαν στην έρημο του Μεξικού. Δεν άργησαν όμως να δουν και τις καταστροφικές συνέπειες της ανακάλυψής τους σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι (Αύγ.1945), κοσμοϊστορικό συμβάν που έκανε τον Νικηφόρο Βρεττάκο να απευθυνθεί στον Οπενχάϊμερ με το ομώνυμο ποίημά του που παρατίθεται στο επίμετρο του βιβλίου. Ο Οπενχάϊμερ εκφράζοντας τις τύψεις του για τα καταστροφικά αποτελέσματα είπε πως: Όλοι μας εκείνη τη στιγμή αισθανθήκαμε ίδια μ’ αυτό που αναφέρουν οι στίχοι στη Μπαγκαβάτ Γκίτα (Bhagavad-Gita)-στις Βέδες των Ινδουιστών: «Έχω γίνει ο θάνατος, ο καταστροφέας των κόσμων»[16].
Ο Αϊνστάιν, μετά την πρώτη του επιστολή, προσπάθησε με νέα επιστολή του και με κάθε τρόπο να αποτρέψει τις ΗΠΑ από τη χρήση της ατομικής βόμβας. Σημειωτέον ότι στις 8 Μαΐου 1945 η ναζιστική Γερμανία είχε αναγκαστεί σε συνθηκολόγηση άνευ όρων [17].
Ωστόσο, η θύρα της αβύσσου, η οποία άνοιξε με το σχέδιο Μανχάταν δε σταμάτησε τους πυρηνικούς ερευνητές. Το πέρασμα της ανθρωπότητας στη φάση του Ψυχρού πολέμου κινητοποίησε του Σοβιετικούς επιστήμονες, οι οποίοι το 1949 πέτυχαν να κατασκευάσουν τη δική τους ατομική βόμβα. Η κούρσα των εξοπλισμών είχε αρχίσει, Το 1952 ο Έντουαρντ Τέλλερ κατασκευάζει στις ΗΠΑ την πρώτη υδρογονική βόμβα (σύντηξη πυρήνων υδρογόνου), 2500 ισχυρότερη από την ατομική. Μετά από 2 χρόνια οι Σοβιετικοί θα επαναλάβουν το ίδιο[18].
Από το σύνολο των πυρηνικών επιστημόνων που εργάζονταν στο Λος Άλαμος για την κατασκευή της πρώτης ατομικής βόμβας, ένας μόνο βρέθηκε που αποχώρησε, το 1944. Αυτός ήταν ο Τζόζεφ Ρότμπλατ (Joseph Rotblat), ο οποίος μαζί με τον Μπέρτραντ Ράσσελ[19] αντιτάχτηκαν το 1945 στα πυρηνικά όπλα. Δέκα χρόνια αργότερα ο Ρότμπλατ θα πρωτοστατήσει στα θέματα της ειρήνης και των πυρηνικών και θα συνυπογράψει, μαζί με τους κορυφαίους φυσικούς επιστήμονες της Δύσης (Max Born, Percy W. Bridgman, Albert Einstein, Leopold Infeld, Frédéric Joliot-Curie, Hermann J. Muller, Linus Pauling, Cecil F. Powell, Joseph Rotblat, Bertrand Russell, Hideki Yukawa), το Μανιφέστο Ράσελ – Αϊνστάιν (Λονδίνο, 9 Ιουλίου 1955)[20]. Από το μανιφέστο αυτό λείπει η υπογραφή του Τέλλερ, ο οποίος επιμένει στο ότι: «Η σπουδαιότητα της επιστημονικής ανακάλυψης δεν μετριέται από τις συνέπειές της. Η άκρως σημαντική δουλειά μας είναι να κάνουμε επιστήμη»[21]. Λίγους μήνες πριν φύγει από τη ζωή, στα 97 του χρόνια, ο Ρότπλατ έγραφε: «Η ηθική είναι στον πυρήνα του πυρηνικού προβλήματος: Θα βασιστεί ο κόσμος μας σε μια κουλτούρα ειρήνης ή σε μια κουλτούρα βίας; Τα πυρηνικά όπλα είναι θεμελιωδώς ανήθικα: δρουν αδιακρίτως, σκοτώνοντας ανθρώπους που ζουν σήμερα και γενιές που δεν έχουν γεννηθεί. Και η συνέπεια της χρήσης τους μπορεί να είναι το τέλος του ανθρώπινου είδους. Δεν πιστεύουμε ότι οι άνθρωποι στον κόσμο αποδέχονται μια πολιτική ανήθικη από το φύση της και που μπορεί να καταλήξει σε καταστροφή».
ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ-ΤΟ ΜΕΤΡΟ
«Για πρώτη φορά με απόλυτο τρόπο, οριστικά και αμετάκλητα», τονίζει ο Βακαλιός, το ηθικό χρέος του επιστήμονα απέναντι στην ανθρωπότητα – η οικουμενική ηθική- «εμφανίζεται και λειτουργεί (πρέπει να λειτουργεί) ως ο ισχυρότερος συντελεστής στον ορισμό του νοήματος της ζωής του»[22].
Ανάμεσα στην οικουμενική ηθική και την αυτοπραγμάτωσή του ο επιστήμονας πρέπει να βρει το Μέτρο. Η αρχή του μέτρου στην εποχή μας, γράφει ο Βακαλιός, «έχει να κάνει, αφενός, με τη στάση του ερευνητή απέναντι στον ίδιο το δημιουργικό εαυτό του και, αφετέρου, με τη στάση του απέναντι στην εξουσία»[23]. Ο επιστήμονας πρέπει «να αντισταθεί στον πειρασμό να υπερβεί το μέτρο όσον αφορά την αυτοπραγμάτωσή του καθώς και τον πειρασμό να αποδεχτεί άκριτα τη χρήση του αποτελέσματος των ερευνών του για σκοπούς που τον ακυρώνουν ως ηθικά υπεύθυνη οντότητα»[24]. Η δημιουργική του αυτοπραγμάτωση μπαίνει σε δεύτερη μοίρα. Η ηθική αναδεικνύεται σήμερα σε κρίσιμο συντελεστή του όποιου πολιτισμικού μοντέλου ήθελε επιλέξει η ανθρωπότητα[25].
Ιδιαίτερη έμφαση αποκτά σήμερα η ΗΘΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ απέναντι στην ανθρωπότητα, αφού αυτοί είναι που ΑΠΟΦΑΣΙΖΟΥΝ για τη χρηματοδότηση των ερευνητικών προγραμμάτων για πολεμικούς σκοπούς[26]. Ο πολιτικός (το πολιτικό κατεστημένο) δεν επιτρέπεται πλέον να αποφασίζει χωρίς να τηρεί την αρχή της οικουμενικής ηθικής[27].
Χαρακτηριστικό από την άποψη αυτή είναι το παράδειγμα της φρόνησης την οποία επέδειξαν το 1963 ο ηγέτης της Σοβιετικής 'Ενωσης Νικίτα Χρουτσόφ και ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζον Φ. Κέννεντι μπροστά στον κίνδυνο του πυρηνικού ολοκαυτώματος. Και οι δυο είχαν αποφασίσει να προσαρμόζουν τις επιλογές και τις αποφάσεις τους σε θέματα ειρήνης και πολέμου πάνω στην αρχή της οικουμενικής ηθικής, διαπνεόμενοι από το όραμα να ξεπεράσουν οριστικά την πολιτική της ‘’ισορροπίας του τρόμου’’, το καθεστώς του διπολισμού, το οποίο βασιζόταν στη στρατιωτική και πολεμική ισχύ και δυναμική[28].
Ωστόσο, ο N. Khrushchev καθαιρέθηκε από την ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης τον Οκτώβριο του 1964, ενώ ο John Kennedy δολοφονήθηκε στο Ντάλας το Νοέμβρη του 1963, πέντε μήνες μετά την αλησμόνητη ομιλία του για την παγκόσμια ειρήνη και το διάταγμά του για τις κεντρικές τράπεζες.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ.
Απαιτείται μια νέα όραση. Το μέλλον του ανθρώπου δε βρίσκεται στην δια της βίας κυριάρχηση του ενός επί του άλλου. Κι επειδή μια ενιαία θεωρία των πάντων, όπως αυτή που αναζητούν οι κοσμολόγοι, δεν μπορεί να υπάρξει για την Ιστορία, γι’ αυτό, αν θέλουμε να επιβιώσουμε ως είδος, είμαστε αναγκασμένοι να αναπτύξουμε τη Νόηση και την Ηθική της ΤΗΣ ΖΩΗΣ, την ανάπτυξη της σχέσης ανάμεσα στα αντιτιθέμενα με όρους ΑΛΗΘΕΙΑΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΙΣΧΥΟΣ, την αναζήτηση της ΗΘΙΚΗΣ ΒΑΣΗΣ ΤΗΣ ΕΤΕΡΟΤΗΤΑΣ και του κοινού τόπου συνύπαρξης εχθρών και φίλων. ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΜΕΤΡΟ ΤΗΣ ΦΡΟΝΗΣΗΣ ΠΟΥ ΥΠΑΓΟΡΕΥΕΙ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ στο πλαίσιο του μαρξιστικού ανθρωπισμού που το διαπνέει. Πιστεύω πως έτσι ανοίγει ο δρόμος για να φτάσουμε τον «υψηλό βαθμό πολιτιστικής ανάπτυξης που απαιτεί η ειρήνη» (Φρόυντ), «να διασφαλίσουμε μια σταθερή ειρήνη» (Χρουτσόφ), και να οικοδομήσουμε έναν ανθρώπινο κόσμο «που κάνει τη ζωή στη γη ν’ αξίζει κανείς να τη ζήσει» (Κέννεντι). Έτσι μπορούμε ενδεχομένως ν’ αντιστρέψουμε την υποταγή της λογικής στο παράλογο αλλά και να κάνουμε τη «δημιουργική αυτοπραγμάτωση» και «σαγήνη της διανοητικής ηδονής» όρους πληρωτικούς της ανθρώπινης αυτοπραγμάτωσης και του χρέους ενός εκάστου μπροστά στην ανθρωπότητα, όπως το επιζητεί ο συγγραφέας[29].
Οπότε αναρωτιέται κανείς: Για τι παλεύουμε νύχτα μέρα κλεισμένοι στα εργαστήριά μας; Παλεύουμε για ένα τίποτα, που ωστόσο είναι το παν. Είναι οι δημοκρατικοί θεσμοί, που όλα δείχνουν ότι δεν θ’ αντέξουν για πολύ. Είναι η ποιότητα, που γι’ αυτή δεν δίνει κανείς πεντάρα. Είναι η οντότητα του ατόμου, που βαίνει προς την ολική της έκλειψη. Είναι η ανεξαρτησία των μικρών λαών, που έχει καταντήσει ήδη ένα γράμμα νεκρό. Είναι η αμάθεια και το σκότος. Ότι οι λεγόμενοι «πρακτικοί άνθρωποι» -κατά πλειονότητα, οι σημερινοί αστοί- μας κοροϊδεύουν, είναι χαρακτηριστικό. Εκείνοι βλέπουν το τίποτα. Εμείς το πάν. Που βρίσκεται η αλήθεια, θα φανεί μια μέρα, όταν δεν θα ‘μαστε πια εδώ. Θα είναι, όμως, εάν αξίζει, το έργο κάποιου απ’ όλους εμάς. Και αυτό θα σώσει την τιμή όλων μας -και της εποχής μας.» (ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ- Από συνέντευξη στη Σούλα Αλεξανδροπούλου, « Καθημερινή», 2/11/1975).
